Belastingontwijking is een moreel recht en niks om je voor te schamen

Toine Manders stuurt de gedateerde BMW-stationwagen van zijn vrouw soepel over de rotonde aan de rand van Zoetermeer. Op de achterbank staat een kinderzitje. De auto ruikt naar hond. Hij wijst even naar rechts; een saai flatgebouw met sociale huur waar hij tegenwoordig woont.

Manders rijdt door, want hij is onderweg naar zijn oude huis. Even laten zien hoe mooi hij woonde toen hij als professioneel belastingontwijker de boel nog op de rit had. Hij stopt bij een vrijstaand huis, afgeschermd door hoge bomen, veel struiken en een gietijzeren hek. Het staat open. Doen de nieuwe bewoners bijna altijd weet-ie, want hij is al vaker langsgereden. Deed hij dus nooit. Een dicht hek geeft meer privacy.

Een heerlijke grote tuin hadden ze hier, tegen het park aan. Kon zijn vrouw zo met hun vijf honden de natuur in. Een losloopgebied, zodat ze lekker konden rondrennen.

Dat fijne huis is begin dit jaar dus verkocht, nadat de curator er beslag op had gelegd en Manders de hypotheek niet meer kon betalen. Nu woont hij met z'n vrouw, drie kinderen en vijf honden in een sociale huurwoning van 65 vierkante meter.

Met de honden wandelen doen ze nu op de stoep. Maar daar mogen ze niet loslopen. Loopt-ie daar met vijf lijnen in zijn hand. En dan verdommen die beesten het natuurlijk om een beetje netjes in een rij te lopen, zodat die lijnen de hele tijd in de knoop raken. Kan hij die puinhoop weer uit elkaar halen.

Nou ja, misschien is dat wel symbolisch voor hoe zijn leven er op dit moment uit ziet.

Want Toine Manders was tot 2014 verbonden aan een fijn advieskantoor waarmee hij kleine en middelgrote ondernemers hielp aan exotische constructies om minder belasting te betalen; het Haags Juristen College. Zo'n 6.000 Nederlanders hielp hij door de jaren heen belasting te ontwijken. Daarnaast was hij politiek leider van de Libertarische Partij en werd hij vaak uitgenodigd als spreker op congressen of als deskundige in de media. De kern van zijn betoog was altijd hetzelfde: belasting is een soort gelegaliseerde roof en daarom is belastingontwijking een moreel recht.

Ook maakte hij via kleine, maar opvallende advertenties reclame voor zijn belastingontwijkingspraktijk. Als een soort middelvinger die hij om de zoveel tijd via de krant opstak naar de Belastingdienst. In 2008 pakte hij het was grootser aan, met een radiospotje op BNR. 'Belasting is diefstal', was de simpele boodschap.

Maar goed, dat is dus allemaal voorbij; nadat hij begin 2014 opgepakt werd op Cyprus, bestempeld werd als fraudeur en deelnemer van een criminele organisatie, vervolgens persoonlijk failliet ging en nu een beetje thuis duimen zit te draaien in afwachting van de strafzaak.

Lichtpuntje is dat hij vrijdag als getuige mag opdraven op de laatste dag van de mini-enquête die de Tweede Kamer de afgelopen twee weken hield over belastingontwijking. Wordt-ie in ieder geval nog erkend als expert. En van hem hoeven ze geen vage verhalen te verwachten, of schijnbewegingen. Belastingontwijking is niks om je voor te schamen.

En als hij dan één keer aan het woord is, zie er dan nog maar eens tussen te komen. Dan schiet Manders in de doceerstand. Hij citeert filosofen, vertelt over de wetgeving in andere landen en plaatst dat dan ook nog een beetje in historisch perspectief. Maar goed, daar zullen ze bij de onderzoekscommissie nog wel achter komen.

Varkensfokker

Manders zet de BMW van zijn vrouw weer in beweging, op naar een eettentje. Daar zal hij eens even uitleggen hoe hij zijn klanten hielp minder belasting te betalen. Stichtingen, vennootschappen, een trust; zo ingewikkeld is het allemaal niet. Maar vooral wil hij graag vertellen waarom hij belastingontwijking belangrijk vindt, sterker, waarom iedereen het zou moeten doen.

Eerst kijkt Manders even op de kaart en bestelt dan een 'cluuubbb seéééndwich'. Want als hij een taal goed beheerst, wil hij het ook correct uitspreken. En Engels beheerst hij uitstekend. Hij bestelt er een verse jus bij, met apart wat blokjes ijs. 'Als ze het ijs er al in doen, krijg je minder sap.' Dan belt z'n vrouw. Of hij niet vergeet dat-ie z'n zoon om half twee van school moet ophalen.

Dat de Brabander Twanij Theodorus Antonius Johannes Manders uit Bakel en Milheeze in zijn leven waarschijnlijk nogal eens met het systeem overhoop zou liggen, was voor hemzelf en de mensen om hem heen al snel duidelijk. Hij groeit op als enig kind, van twee hardwerkende ouders. Z'n vader is buschauffeur en z'n moeder heeft een kleine varkensfokkerij. Mannetjesvarkens, best speciale blijkbaar, want z'n moeder verscheept ze bijvoorbeeld naar het Verre Oosten.

En zodra Toine kan praten, gaat hij met z'n vader in discussie. Die - nogal dominant, met wat ouderwetse opvattingen over wie de baas in huis is - vindt dat niks. Maar Toine wil altijd argumenten horen als hij iets moet. En als hij geen goede uitleg krijgt, doet-ie het niet. Zo gaat dat vervolgens ook op school. Altijd in discussie gaan. Beetje zieken, beetje zuigen. En bedenk daar dan een onverstoorbare blik en brede glimlach bij en het is misschien te begrijpen dat een groepje leraren op de middelbare school hem probeert te laten verwijderen. Al ziet Manders dat zelf natuurlijk heel anders. De poging mislukt, omdat een decaan het voor hem opneemt.

Aan de Universiteit van Amsterdam wordt zijn kritische houding wat meer gewaardeerd, als hij daar in 1992 rechten gaat studeren. Tijdens zijn studie komt hij erachter dat hij libertariër is. Hij probeert het nog bij de jongeren van de VVD, maar dat is niks. Gematigde socialisten. Nee, Manders wil volledige economische én persoonlijke vrijheid. Het is eigenlijk simpel; iedereen mag doen en laten wat hij wil, zolang hij geen inbreuk maakt op andermans lichaam of bezit.

Z'n studie maakt Manders nooit af. Op een avond in 1994 zit hij in Den Haag in snackbar Kalisvaart aan een patatje pindasaus, als hij een gesprek hoort tussen twee mannen. De een blijkt een rasechte communist te zijn, de ander heet Ruud van Dijk. Manders heeft wel zin in een discussie en bemoeit zich er net zo lang mee tot de communist kwaad vertrekt. Met Van Dijk heeft hij vervolgens een lang gesprek. Hij blijkt met zijn bedrijf het Haags Juristen College jonge mannen te helpen de dienstplicht te omzeilen. Manders stopt met z'n studie en gaat bij hem werken.

Dat was echt prachtig werk, zegt Manders. Want wat is er mooier dan het individu beschermen tegen het onrecht dat de Staat hem aandoet? Zo'n zesduizend cliënten hielpen ze zo 'het zandhappen en marcheren' te voorkomen. Hoe? Eindeloos traineren. Eerst een verzoek doen als gewetensbezwaarde. Dan ging een procedure lopen, waarin de aspirant-ongeschikte militair getoetst werd door een commissie. En dan moest je níét zeggen dat je tegen geweld was. Dan kreeg je een vervangende dienstplicht, maar daar zat ook niemand op te wachten, want die was nog langer. Nee, Manders raadde zijn cliënten aan te zeggen dat ze 'het zich onderwerpen aan dwangarbeid niet konden verenigen met hun geweten'. Dan was je zo een jaar verder. Weer een commissie. Bezwaar, beroep. En van uitstel kwam dan meestal afstel.

Cyprus-route

Maar toen in 1996 de dienstplicht werd opgeschort moest Manders op zoek naar een 'nieuwe doelgroep' om te helpen tegen de Staat. Dat werden ondernemers. Want als er één groep is die gepakt wordt, zijn die het wel, zegt Manders. 'Bijna alle belastingen worden geheven via ondernemers en die moeten dat dan doorberekenen in hogere prijzen en lagere lonen.' En dan zijn er nog al die ingewikkelde regels, die ondernemers moeten kennen. Onmogelijk. Dus moeten ze dure accountants en advocaten inhuren om alles goed te doen.

Die groep, daar richtte hij zich vervolgens op. En bij meer dan 20 duizend euro winst was het al aantrekkelijk om een via een van zijn constructie wat belasting 'te besparen', zegt Manders. Daar zijn allerlei mogelijkheden voor. Bijvoorbeeld een route via het zonnige Cyprus. Een Nederlandse ondernemer stopt zijn bedrijf in een Nederlandse vennootschap, de aandelen daarvan zijn in handen van een Nederlandse holding, daarboven zit weer een holding op Cyprus en de top van de kerstboom is een stichting op datzelfde eiland. Die stichting kan vervolgens belastingvrij de winst die uit het Nederlandse bedrijf komt uitkeren.

Simpel, zegt Manders. In Nederland betaalt een bedrijf eerst 20 tot 25 procent vennootschapsbelasting over de winst. En als de grootaandeelhouder vervolgens nog dividend krijgt uitgekeerd, gaat daar nog eens 25 procent af, zogeheten 'aanmerkelijk belang'. En die 'dubbele heffing' omzeilt Manders met zijn Cyprus-truc. 'De Nederlandse bv keert de winst uit aan de Nederlandse holding, die vervolgens weer dividend betaalt aan de holding op Cyprus.' Dat is volgens Europese regels belastingvrij.

'De holding op Cyprus keert vervolgens dividend uit aan de eigenaar; de stichting op Cyprus. En die kan vervolgens belastingvrij uitkeren, want op Cyprus bestaat geen schenk- of erfbelasting.' Laat Nederland nou wel schenkbelasting heffen, maar alleen als de schenker in Nederland woont. 'Maar de schenker is een stichting op Cyprus, dus voila, onbelast.'

Panama Papers

Zo zijn er nog vele fiscale mogelijkheden. En je kan natuurlijk ook niet stilzitten. Want bij de fiscus en de overheid zijn ze ook niet gek. Dus passen ze zo nu en dan de regels aan en dan kan hij weer op zoek naar nieuwe gaten in de wet. In al die jaren heeft hij zeker zo'n achtduizend rechtspersonen opgericht; Engeland, de Seychellen, Panama, de Britse Maagdeneilanden. Bijna overal is hij wel geweest. Nou ja, op papier dan.

Hij deed ook zaken met het advieskantoor Mossack Fonseca. Het bedrijf waarvan vorig jaar een deel van de administratie uitlekte, waarna dat gezeik met de Panama Papers begon. Professioneel, snel, niet zo duur; topbedrijf, zegt Manders. Hij begrijpt al die ophef niet. Want wat is er nou helemaal uitgekomen? Dat mensen belasting ontwijken. 'Dat wisten we al.'

Maar zo werkt het nou eenmaal, dat begrijpt hij ook wel. Misschien heeft-ie het zelf ook niet zo handig aangepakt. Door iedere keer zo openlijk een beetje met de fiscus te fucken. Dan krijg je vanzelf te opsporingsdienst Fiod op je dak. Al dacht hij lang dat het niet zo'n vaart zou lopen. Dat ze het wellicht een beetje sportief zouden oppakken.

Inval Fiod

Een verkeerde inschatting, bleek op dinsdag 30 januari 2014. Hij was net aan het werk gegaan in zijn werkkamer van de gehuurde villa in de Cypriotische badplaats Limasol. Een paar maanden daarvoor was hij met z'n gezin verhuisd. De bel ging. Stond een plukje mensen voor de deur, met een boomlange, dikke man. Foute boel, wist hij meteen. Want dikke, lange mannen heb je niet op Cyprus. Dit was de Fiod. En het eind van het avontuur met zijn gezin op Cyprus.

Nu wacht hij al ruim drie jaar op de uitslag van de strafzaak. Belastingfraude, deelnemen aan een criminele organisatie en overttreding van de trustwetgeving. Manders ontkent alles. Hij heeft gewoon creatief gebruikgemaakt van de wet en zich altijd aan de regels gehouden. Maar z'n bedrijf is wel kapot.

Dat steekt. Want waarom mogen al die dure, grote belastingkantoren wel adviseren hoe bedrijven belasting mogen besparen? Waarom worden die zelden aangepakt? En dan is hij - de man die belastingontwijking voor de gewone sterveling mogelijk maakte - ineens een crimineel en een fraudeur? Dat deugt niet.

Manders is voor het eerst heel even stil. Hij neemt een flinke hap van zijn club sandwich. Dan belt zijn vrouw weer. Of hij niet vergeet om over een kwartier hun zoon van school te halen.