Seksistische grappen zijn niet onschuldig

Afgelopen februari ging Uber-baas Travis Kalanic diep door het stof naar aanleiding van aanhoudende klachten over seksisme binnen het bedrijf. Een onafhankelijk rapport over de bedrijfscultuur bij Uber, dat binnenkort openbaar zou worden gemaakt, was aanleiding hem voorlopig op non-actief te stellen. Tijdens de interne bespreking van dit rapport maakte commissaris David Bonderman een seksistische grap. Na afloop van de vergadering beoordeelde hijzelf dit als ongepast, en legde zijn functie neer.

Wat is hier aan de hand? Sinds wanneer is het verboden lol te maken op het werk? Is de wens om politiek correct te zijn nu te ver doorgeslagen? Moet iedereen die wel eens iets flauws over vrouwen heeft gezegd nu voor zijn baan vrezen? Het was toch gewoon een onschuldige grap?

Binnen de psychologie wordt al tientallen jaren onderzoek gedaan naar de effecten van humor op het werk. Resultaten uit allerlei studies zijn heel eenduidig en laten een aantal belangrijke conclusies zien.

Opmerkingen die vrouwen afschilderen als domme kletskousen en andere seksistische grappen zijn helemaal niet zo onschuldig. De mensen die dit soort grappen leuk vinden en doorvertellen blijken vaker seksistische opvattingen te hebben over allerlei onderwerpen. Mannen die seksistische grappen leuk vinden, zijn ook meer geneigd zich onbeschoft te gedragen ten opzichte van vrouwen. Zij vinden het bijvoorbeeld niet zo'n probleem om geweld te gebruiken tegen vrouwen of seks af te dwingen. Mannen die seksistische grappen leuk vinden, vinden het ook minder erg als een vrouw verkracht wordt. Zij geven vaker de schuld aan het slachtoffer, en vinden dat de dader minder straf verdient dan mannen die minder waardering hebben voor seksistische grappen.

Cultuur

Dit alles geldt overigens niet voor grappen die mannen negatief afschilderen, of grappen die niets met man/vrouw verschillen te maken hebben. Het geldt ook niet voor seksistische opvattingen waarover op een serieuze manier wordt gesproken. Pas als seksisme verpakt wordt als grap heeft het deze schadelijke effecten.

Kun je dan nooit meer een grapje over vrouwen maken? Natuurlijk wel. Maar het maakt veel uit in welke situatie zo'n grap gemaakt wordt, en wie die grap maakt. Wat op het werk niet acceptabel wordt gevonden, kan heel grappig zijn als een cabaretier het zegt. Maar als dit soort grappen op het werk worden gemaakt, geeft dat signalen af over de normen voor seksistisch gedrag. Mannen die seksistische opvattingen hebben, ervaren dan minder remmingen om vrouwen op het werk onbeschoft te behandelen. En hoe hoger de status van de persoon die deze grappen vertelt, hoe sterker de normvervagende werking ervan is.

Vrouwen vinden dit soort opmerkingen meestal veel minder grappig en vaak niet acceptabel. Maar ze zijn vooral verbaasd of ervaren schaamte als het gebeurt, waardoor ze er lang niet altijd iets van zeggen. Vrouwen vinden seksistische grappen -evenals ongewenste complimenten over hun uiterlijk- over het algemeen ongepast op het werk, en voelen zich niet prettig in een werkomgeving waar dit veel voorkomt.

De schade beperkt zich niet tot de vrouwen die op deze manier benaderd worden. In een werkomgeving waar dit soort gedrag veel voorkomt, voelen ook mensen die er zelf niet het slachtoffer van zijn zich minder op hun gemak, en zijn ze minder gemotiveerd om goed te presteren.

Ook bij Uber bleek er overigens meer aan de hand te zijn: het rapport over de bedrijfscultuur gaat ook over fraude en overtredingen, zoals diefstal en alcoholgebruik op de werkvloer. In een bedrijf waar getolereerd wordt dat beeldbepalende personen seksistische grappen maken, is dit een indicatie van een cultuur die niet deugt.

^{Naomi Ellemers is universiteitshoogleraar aan de Universiteit Utrecht.}