Trimbos: meer ernstige vergiftigingen door xtc

Vergelijk xtc-gebruik even met het consumeren van een gewoon product, zegt Esther Croes. Zij is onderzoekster bij het Trimbos Instituut, een kenniscentrum voor drugsonderzoek en verslavingszorg. Een supermarkt verkoopt plastic poppetjes, leuk voor de kleine kinderen. Maar de oogjes van die poppetjes blijken los te zitten, peuters likken ze er gemakkelijk af en kauwen erop. Gevaarlijk. Eén kind stikt er bijna in. Logisch gevolg: al die poppetjes worden uit de handel gehaald.

Dan xtc. Eén op de 250 xtc-slikkers op een dancefeest of festival belandt op een EHBO-post, volgens Croes. Een kleine groep van hen verkeert zelfs in levensgevaar – „echt op het randje”. Reactie van de andere gebruikers? Boeien. Eigen schuld. Gebruik je het middel slim, dan gebeurt er niks; dit overkomt mij niet. Dat is onzin, zegt Croes. „Xtc is geen onschuldig middel. Het is een onderschat probleem.”

In opdracht van het ministerie van Volksgezond, Welzijn en Sport (VWS) onderzocht Croes met haar collega’s xtc-gebruik in Nederland. Het is de eerste keer dat er groot onderzoek is gedaan naar acute xtc-ongevallen in Nederland. De aanleiding: tabletten met extreem hoge mdma-waarden – 150 milligram per pil gemiddeld, een verdubbeling ten opzichte van de jaren negentig – doken de afgelopen jaren op. Tegelijkertijd zagen de EHBO-posten op festivals en feesten het aantal ernstige incidenten met de drug stijgen. Wat is er aan de hand?

De onderzoekers van het Trimbos Instituut doken in de cijfers van het aantal xtc-doden en -vergiftigingen. Het aantal doden in de periode 2006-2015, de kenmerken van xtc-gebruikers en het aantal vergiftigingen in de periode 2009-2015 werden onder de loep genomen. Twee dingen wil Croes echt even gezegd hebben: 97 procent van de Nederlanders heeft het afgelopen jaar geen xtc gebruikt en het aantal lichte xtc-incidenten is de afgelopen jaar iets gedaald.

Tot zover het goede nieuws. Tussen 2006 en 2015 noteerde het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) 21 sterfgevallen die geheel aan xtc zijn toe te schrijven. En 47 gevallen waarbij het middel mede bijdroeg aan de dood. Dat lijkt niet veel, zegt de onderzoekster, 7,5 doden per jaar, terwijl alleen al in 2015 380.000 Nederlanders een pilletje namen. Croes: „Maar het gaat erom dat dit een vermijdbaar risico is. Deze mensen hadden niet hoeven sterven.” Daarnaast zijn die sterftecijfers totaal incompleet. „Wat een beetje rondkomt aan data proberen we te verzamelen. Ik pleit hard voor een landelijke registratie.”

Grootschalige evenementen

Dan de vergiftigingen. Het aantal ernstig vergiftigde xtc-slikkers is de afgelopen jaren fors toegenomen, volgens het onderzoek. Tussen 2009 en 2015 telde het Trimbos bijna 8.400 xtc-gerelateerde incidenten, ruim eenderde van het totaal aantal drugsincidenten, zo blijkt uit de Monitor Drugsincidenten (MDI). De MDI wordt samengesteld uit data van ambulancediensten, afdelingen Spoedeisende Hulp (SEH), (stads)ziekenhuizen en politieartsen in acht regio’s en EHBO-posten van grootschalige evenementen.

In genoemde periode nam het aandeel matige en ernstige vergiftigingen (gevolgen: coma, psychoses, oververhitting, hartproblemen) door xtc toe van 7 naar 28 procent. En ook in 2016 is van een daling geen sprake, zegt Croes, hoogstens een stabilisatie. Volgens de onderzoekster ligt het werkelijke aantal ernstige intoxicaties nog hoger: „Er zijn maar twee politiediensten die ons van cijfers voorzien en slechts een fractie van de SEH’s levert gegevens.”

Lees meer over online drugshandel: Veel likes voor de xtc-dealer

Ook Ronald van Litsenburg van Event Medical Service, gespecialiseerd in medische hulpverlening op festivals en evenementen – 1.500 per jaar – ziet het aantal ernstige xtc-vergiftigingen toenemen. Hij maakt zich daar zorgen over. Sommige bezoekers, zegt Van Litsenburg, staan zo stijf als een plank met een hartslag van 160 en een lichaamstemperatuur die boven de veertig graden is. Van Litsenburg: „Dan denken we: het is te hopen dat die maandag haalt.”

Incontinentie of kaakklemmen

Zij die het wel ‘halen’ praten niet graag over hun slechte ervaring met xtc, blijkt ook uit het Trimbos-onderzoek. De meeste gebruikers schamen zich. En er heerst een taboe om het met vrienden te bespreken. Doordat xtc het imago heeft een onschuldig middel te zijn, houden gebruikers verhalen over bijvoorbeeld incontinentie of extreem kaakklemmen voor zich. Daardoor blijft het imago in stand, zegt Croes: „Het is in bepaalde subculturen normaler dan alcohol.”

Het grote verschil, volgens Croes: bij alcohol weten mensen dat het risico bestaat dat het misgaat. Verkeersregels en controles spelen daarop in. Veel mensen weten niet dat er bij xtc ook een risico bestaat, zegt Croes. „Wij laten zien dat het niet uitmaakt of mensen voor het eerst xtc gebruiken of juist heel ervaren zijn: ze kunnen beiden iets ernstigs meemaken of er zelfs aan overlijden.”

Wij laten zien dat het niet uitmaakt of mensen voor het eerst xtc gebruiken of juist heel ervaren zijn

Die boodschap is niet nieuw vanuit het Trimbos Instituut. Het centrum waarschuwt al langer voor de sterke tabletten. Op online drugsfora blijkt dat gebruikers daardoor juist op zoek gaan naar andere drugs, waar weinig over bekend is, bijvoorbeeld de nieuwe psychoactieve stof 4fa. Die drug werd onder gebruikers ‘xtc light’ genoemd, omdat de werking milder zou zijn dan bij een gewone pil. Dat bleek niet helemaal te kloppen. Het middel werd de laatste twee jaar snel populair, maar blijkt hersenbloedingen te kunnen veroorzaken. In mei werd 4fa op de lijst van verboden middelen gezet.

Het is een duivels dilemma voor het Trimbos Instituut. Leidt waarschuwen niet tot een grotere vraag naar dergelijke nieuwe designer drugs? Dat is een Catch 22-situatie, zegt Croes. „Van nieuwe psychoactieve stoffen weten we niet wat de gevolgen zijn. Dat moet uit de praktijk blijken en zover willen we het niet laten komen. Het antwoord op deze vraag bestaat eigenlijk niet. Wat belangrijk is, is dat iedereen weet dat drugsgebruik nooit veilig is. Vraag je nou eens af: heb je die drugs écht nodig?”