Het was niet alleen migratie, zegt Klaver: 'Op andere dossiers zag ik ook geen compromis doorschemeren'

Na zijn vertrek uit de formatiegesprekken is GroenLinks-leider Jesse Klaver bedolven onder de reacties van zijn achterban. Grofweg vielen die in twee categorieën uiteen, zegt hij woensdagmiddag in zijn Haagse werkkamer. 'Eén: fijn dat je bij je principes blijft en je rug recht houdt. Twee: waarom breekt het op immigratie, terwijl je op andere dossiers misschien veel had kunnen binnenhalen?'

Dat is een goede vraag.

'Dan is mijn vraag: welke dossiers waren dat? Als het om het klimaat gaat: we hadden de eindfase van de onderhandelingen nog niet bereikt, maar ik heb geen moment het gevoel gehad dat we het Verdrag van Parijs zouden gaan halen. Bij lange na niet.

'Ook op sociaal-economisch terrein zag ik geen compromis doorschemeren. Vroeg in de onderhandelingen ging het bijvoorbeeld over het versoepelen van de bonusregels voor banken, zodat banken na de Brexit vanuit Londen hierheen kunnen komen. Dat is dus precies het omgekeerde van wat wij willen. Dus wij zeiden: dat doen we niet.

'Dat vonden de anderen volstrekt vreemd. Ik kreeg het verwijt dat ik zoiets wel in de campagne kon vinden, maar niet in onderhandelingen, omdat het toch logisch is dat wij die banken hier willen hebben. Maar dat is niet logisch! Je wilt de onvrede in het land beteugelen en het eerste wat je doet is bankiers riantere bonussen geven. We willen dit soort bankenjongens- en meisjes niet.

'Uiteindelijk gaat het in een formatie om de vraag: maak je het beleid een beetje minder erg of een beetje beter? Het dreigde het eerste te worden.'

De gesprekken werden afgebroken omdat u niet kon instemmen met het voorgenomen Europese immigratiebeleid: afspraken maken met Afrikaanse landen dat zij asielzoekers terugnemen. Regeren is toch onmogelijk als niemand van z'n principes wil afwijken?

'We zijn enorm tegemoetkomend geweest. Wij willen graag afspraken maken met landen in Afrika. 90 procent van de mensen die nu vanuit Afrika in bootjes de oversteek wagen, zijn economische migranten. Die horen hier niet en willen ook wij terugsturen. De buitengrenzen van Europa moeten veel strenger bewaakt. Het onderscheid kan veel scherper gemaakt tussen enerzijds economische migranten en anderzijds politieke vluchtelingen en mensen die om oorlogsgeweld vluchten.

'Daarover kun je afspraken maken met andere landen. Dat ze hun eigen mensen weer terugnemen. Dat is ook de enige manier om in Europa het draagvlak voor het asielbeleid overeind te houden. Er is wel een ondergrens en die ligt voor ons bij het recht op asiel voor mensen die vluchten voor oorlog en geweld. Wij gaan niet mee in die focus op minder, minder, minder vluchtelingen.'

Dit lag niet aan u?

'Het uitgangspunt van de andere partijen was: iedereen terugsturen en in Afrika asiel laten aanvragen. Daar was geen centimeter beweging in te krijgen. De houding van de andere partijen was: je moet precies doen wat wij willen en dan schrijven we het wel zo op dat het voor jou acceptabel is.'

Toch was u vorige week donderdag dicht bij een akkoord, zeggen de anderen.

'Ja. Ik had even de indruk dat het recht op bescherming en asiel in Europa overeind zou blijven. Dat er harde garanties kwamen voor de kwaliteit van de opvang in andere landen. Toen stond er nog geen tekst op papier. Na die bijeenkomst stuurde Herman (informateur Tjeenk Wilink, red.) een soort conclusietje. Op die tekst hadden we niet eens zoveel aan te merken. Dat was een beschrijving van het internationaal recht.

'Maar het gaat om de uitwerking in de praktijk. De Europese Unie heeft Turkije aangewezen als veilig land, waar asielzoekers naar kunnen worden teruggestuurd. Dat klopt in theorie, niet in de praktijk. Vluchtelingenkinderen worden daar gedwongen om te werken. Ze kunnen niet, zoals afgesproken, naar school. Er wordt geschoten op vluchtelingen die uit Syrië komen. Een land is nog geen veilig land omdat je het zo noemt op papier.'

De andere partijen vermoeden dat u in eigen kring werd teruggefloten. Wie deed dat?

'Zou ik het zelf misschien kunnen zijn? Dit is waar ik voor sta. Natuurlijk heb je overleg in een formatieteam, maar er is één iemand verantwoordelijk voor de keuze. Dat ben ik. Ik zal me nooit achter iemand anders verschuilen.'

Wie in het kabinet zit, heeft greep op de uitwerking van afspraken. Die kan uitwassen aanpakken.

'Dan moet je het in de coalitie wel eens zijn over de fundamenten. Je kunt geen regering vormen op basis van slimme teksten waarna je er tegenaan loopt dat je het fundamenteel oneens bent.'

Als het aan u ligt, zegt de EU dus de Turkijedeal op. Al die miljoenen mensen die nu in Turkije, Jordanië en Libanon worden opgevangen, kunnen dan weer naar Europa komen. Dat wordt een herhaling van 2015.

'Het gaat nu niet om het opzeggen van de Turkijedeal. In 2015 was er een nood­situatie: een miljoen vluchtelingen. Dat is nu niet het geval. Nu gaat het erom dat VVD en CDA feitelijk de zuidgrens van Europa willen dichten voor vluchtelingen. Dat hebben ze zelfs met Wilders als gedoogpartner in 2010 niet afgesproken. En zelfs als het wel met hem was afgesproken, had het aan het internationale recht moeten voldoen. Wij willen gewoon het recht op asiel in Europa behouden. Dat is toch niet zo raar?'

VVD en CDA zeggen: zolang er perspectief is op asiel in Europa, blijven mensen in bootjes stappen. Dus moeten we dat wegnemen.

'Ook wij willen meedenken over het voorkomen dat mensen de oversteek ­wagen. Over betere opvang in Noord-Afrika zodat mensen dáár blijven. Over het creëren van veilige routes. Over het stoppen van mensensmokkelaars. Maar we willen mensen ook perspectief geven.'

Daarom stelde u voor 25 duizend extra vluchtelingen in Nederland uit te nodigen.

'Ja, afhankelijk of de afspraken met Noord-Afrikaanse landen zouden gaan werken. Europa moet haar verantwoordelijkheid nemen en haar bijdrage leveren aan de opvang van vluchtelingen. Dat voorstel was niet bespreekbaar.'

Heeft u het gevoel dat u een eerlijke kans heeft gekregen?

Na een paar seconden stilte: 'Euh... ja. Maar we waren niet de gewenste combinatie, niet de gewenste partij. Het was eenzaam in die zin.'