Direct naar artikelinhoud

Jalta-hoofdredacteur is klaar met paranoïde samenzweringsverhalenen en idiote racistische theorieën

Het discours op de rechterflank wordt gekaapt door complotdenkers, stelt Joshua Livestro, die in het verleden verschillende van hen een kans gaf op zijn opiniesite Jalta. Tijd om een grens te trekken.

Tijd om een grens te trekken in de rechtse tent
Beeld Nanne Meulendijks

In januari 1962 kwam in Palm Beach, Florida, een klein gezelschap van prominente Republikeinen bijeen. Onder hen waren de oprichter en hoofdredacteur van het conservatieve tijdschrift National Review William F. Buckley, en de toekomstige Republikeinse presidentskandidaat Barry Goldwater. De bijeenkomst had tot doel het ontwikkelen van een strategie om de Republikeinse Partij te vrijwaren van invloeden van de extremistische John Birch Society (JBS).

Door zijn omvang - op de piek had de JBS ongeveer honderdduizend leden -, ronduit krankzinnige claims (fluoride in het drinkwater was een 'communistisch plot om het Amerikaanse publiek te hersenspoelen') en de hoge mate van actiebereidheid van de leden vormde hij een serieuze bedreiging voor de bestaande orde binnen de Republikeinse Partij.

'Veel mensen zeggen' is voor Trump genoeg rechtvaardiging om een uit de lucht gegrepen bewering te presenteren als waarheid

De belangrijkste uitkomst van het overleg was dat Buckley een ononderhandelbare voorwaarde formuleerde waaraan 'Birchers' dienden te voldoen om bij de Republikeinse Partij welkom te blijven. Men moest afstand doen van wat hij een 'diepverankerde dwaalleer' noemde: 'De veronderstelling dat je subjectieve intenties kunt afleiden uit objectieve gebeurtenissen.' Vrij vertaald: het samenzweringsdenken waardoor ze in alles een bewijs voor communistische invloed meenden te zien. Wetend dat ze daartoe niet bereid zouden zijn, zette hij in het volgende nummer van zijn tijdschrift het mes in de Birch Society, daarbij de beweging en zijn oprichter wegzettend als 'paranoïde', 'extreem' en 'idioot'.

Buckleys methode sorteerde het gewenste effect. Bijna een halve eeuw lang zou de hoofdstroom van de Republikeinse Partij gevrijwaard blijven van de samenzweringstheorieën waarop de Birch Society het patent had. Totdat de gebeurtenissen van 2016 de Republikeinse vrede ruw verstoorden. De aanhang koos voor een man wiens politieke agenda dicht aanschuurde tegen het Bircherisme. Donald Trump grossiert in samenzweringstheorieën: Obama had zijn geboorteakte vervalst om president te kunnen worden; de vader van zijn Republikeinse rivaal Ted Cruz was betrokken bij de moord op Kennedy; Hillary Clintons meerderheid van de uitgebrachte stemmen was het gevolg van miljoenen onwettig uitgebrachte stemmen van illegale immigranten enzovoort, enzovoort. Aan feiten heeft hij geen boodschap. 'Veel mensen zeggen' is voor hem genoeg rechtvaardiging om een volkomen uit de lucht gegrepen bewering te presenteren als geopenbaarde waarheid.

Joshua Livestro

Geboren in Amersfoort, 28 januari 1970, woonachtig in St Peter Port, Guernsey

Opleiding: stedelijk gymnasium (Amersfoort), politieke wetenschappen (Universiteit Leiden, doctorandus), geschiedenis van het politieke denken (University of Cambridge, MPhil)

Werkte als beleidsmedewerker voor de Lagerhuisfractie van de Conservatieve Partij in Westminster, London (1998-99) en als persoonlijk medewerker van Europees Commissaris Frits Bolkestein (1999-2002), Medeoprichter van de conservatieve denktank Edmund Burke Stichting, Buitenlandcolumnist Telegraaf (2007-2014), Politiek adviseur oppositieleider Mark Rutte (2007-2010), als adviseur over de Europese kredietcrisis verbonden aan het political action committee van voormalig vicepresidentskandidate Sarah Palin (2010-2011), Eigenaar weblog De Dagelijkse Standaard (2009-2016), Eigenaar Jalta.nl (2014-heden), Voorzitter van de Voor campagne in het landelijk referendum over het associatieverdrag EU-Oekraine (2016), Auteur van een geschiedenis van de jaren vijftig, 'De adem van grootheid' (Bert Bakker, 2006)

Ondergang

Trumps overwinning staat niet op zichzelf. In de hele westerse wereld kent het rechtse kamp inmiddels denkers en politici met opvattingen die de antithese vormen van het oude redelijkheidsideaal. Zo ook in ons land, waar het zich op de rechterflank van het politieke spectrum - mijn flank - bijvoorbeeld manifesteert in de vorm van een steeds verder om zich heen grijpend ondergangsdenken. Hoewel er driftig met teksten wordt gestrooid (Oswald Spenglers Ondergang van het Avondland, Jean Raspails De ontscheping, Michel Houellebecqs Onderworpen), zou het te veel eer zijn om het Nederlandse ondergangsdenken intellectueel goed uitgewerkt te noemen. Toch zijn er wel een paar gemeenschappelijke elementen te ontwaren: de bedenkelijke bedoelingen van nieuwkomers, westers gebrek aan weerbaarheid en de ondermijnende rol van elites.

Waar het oude cultuurpessimisme geloofde dat met de juiste individuele vorming en politieke ordening de krachten van verval getemd konden worden en er wellicht zelfs zoiets als 'goed leven' mogelijk was, zien de ondergangsdenkers van vandaag het door hen gevreesde verderf als niet langer omkeerbaar. Althans: niet zonder een gewelddadige tegenactie.

Die wordt overigens voorspeld dat het een lieve lust is. Hoe het conflict ook wordt genoemd - 'burgeroorlog' (Janmaat-biograaf Joost Niemöller, vorig jaar genomineerd voor de Prinsjesboekenprijs voor het beste politieke boek), 'clash' (AD-journalist Wierd Duk), ja zelfs 'doodsstrijd' (FvD-Kamerlid Thierry Baudet) - het beeld is dat van Nederland en Europa op de rand, waarin nog maar één keuze resteert: strijden of ondergaan. Dus waarschuwt men voor een 'revolte' (PVV-leider Geert Wilders), of benadrukt men de wenselijkheid van 'vechten voor het vaderland' (voormalig VNL-lijsttrekker Jan Roos), een 'staatsgreep' (GeenStijl-redacteur Marck Burema alias Pritt) of een 'revolutie' (oorlogscorrespondent Arnold Karskens).

Joshua Livestro.Beeld anp

Twitter bericht wordt geladen...

De analyse die aan het ondergangsdenken ten grondslag ligt lijkt verdacht veel op samenzweringsdenken

Samenzweringsdenken

Deze ondergangsobsessie is op zich al gevaarlijk, vooral wanneer zij wordt gebruikt als legitimering voor gewelddadige actie. Erger is dat de analyse die aan het ondergangsdenken ten grondslag ligt verdacht veel lijkt op samenzweringsdenken. Verreweg de populairste samenzweringstheorie is die van de 'omvolking', ook wel 'white genocide' genoemd. De autochtone bevolking zou 'vermengd worden' (Joost Niemöller) tot er 'nooit meer een Nederlander bestaat' (Thierry Baudet). Zij dreigt daardoor te worden tot 'minderheid in eigen land' waarbij het 'voortbestaan van ons volk' op het spel zou staan (Geert Wilders).

Waar slachtoffers zijn, horen ook daders te worden aangewezen. Ondergangsdenkers wijzen naar 'de elite'. Die wordt door een van de belangrijkste vertolkers van deze theorie, Thierry Baudet, vergeleken met een auto-immuunziekte: 'Een belangrijk deel van ons afweersysteem heeft zich tegen ons gekeerd.' De gevolgen zijn volgens hem verschrikkelijk: 'Op elk vlak worden we verzwakt, ondermijnd, overgeleverd.' Overgeleverd aan wie of wat? Aan 'kwaadwillende, agressieve elementen' die 'in ongehoorde aantallen' ons land worden 'binnengeloodst'.

Twitter bericht wordt geladen...

De naderende ondergang van het Westen is dus geen toeval, maar kwade opzet. Het is een opvatting die onder veel van de hierboven geciteerde auteurs leeft. De schuld wordt vooral gelegd bij instellingen die gelden als 'elitebastions' bij uitstek. Zo verklaart bijvoorbeeld Joost Niemöller: 'De VN stort ons in de ondergang. Welbewust. En in het geheime overleg in Davos wordt dat met applaus onthaald.' Of GeenStijl-redacteur Bart Nijman, architect van de GeenPeil campagne die uitmondde in het Oekraïnereferendum: 'De EU moet kapot worden gemaakt voordat de EU Europa kapotmaakt.'

Samenzweringsdenken beperkt zich niet tot deze hoofddraad van hun verhaal. Men lijkt in toenemende mate geneigd geen enkel feit nog voor waar aan te nemen. Hoe geloofwaardig is de Syrische hulporganisatie White Helmets eigenlijk, vraag Wierd Duk zich af. En hoe zit het met MH17? Zouden daar niet moslims achter hebben kunnen gezeten? (Niemöller). Of de Oekraïeners zelf? (Nijman, Baudet).

Tekst gaat verder onder de afbeelding.

Men lijkt in toenemende mate geneigd geen enkel feit nog voor waar aan te nemen
Samenzweringsdenken
Beeld Nanne Meulendijks

Het feit dat men twijfelt aan officiële verklaringen is op zich ook een gevolg van een samenzwering. 'Gaslighting' noemt men die, de idee dat de bevolking door psychologische manipulatie structureel aan het twijfelen wordt gebracht over haar eigen waarneming. Dit middel zou door de elite worden ingezet om 'een heel leger van zombies op de been te brengen: mensen die niet rebelleren, niet afwijken en overal rustig onder blijven'. Deze theorie werd populair gemaakt door ThePostOnline-columniste Sietske Bergsma. Daarbij horen vanzelfsprekend ook 'gelijkgeschakelde media' die uitsluitend de officiële verklaringen als nieuws durven te brengen. Aldus Wierd Duk, die daarmee zijn journalistieke collega's op één lijn stelt met de pers tijdens de Duitse bezetting.

En een spraakcode die ervoor zorgt dat 'niets meer mag worden gezegd' - de welbekende politieke correctheid. Die is uiteraard ook een product van een elite-samenzwering, ditmaal die van het 'cultureel marxisme', een academische stroming die tot doel zou hebben de westerse cultuur te vernietigen door haar belangrijkste begrippen zo te herdefiniëren dat ze alle traditionele waarde verliezen. Dit is een door Anders Breivik berucht gemaakte theorie, in Nederland gepopulariseerd door Sid Lukkassen, historicus en VVD-raadslid in Duiven.

Politieke correctheid is uiteraard ook een product van een elite-samenzwering

Racisme

Verlammende, tot geweld verleidende ondergangsfantasieën. Een post-rationeel discours waarin redelijke verklaringen moeten plaatsmaken voor schimmige samenzweringsverhalen en alles verklarende waandenkbeelden. Het zijn niet eens de bedenkelijkste elementen van de intellectuele agenda van deze auteurs. Die worden namelijk gevormd door opvattingen die met geen ander woord kunnen worden aangeduid dan 'racisme'.

Ik citeerde hierboven al Thierry Baudet met zijn eigen versie van de omvolkingstheorie. In een veelbesproken toespraak waarschuwde hij voor het 'homeopathische verdunnings'-effect van massa-immigratie op de Nederlandse bevolking. In combinatie met zijn waarschuwing dat er 'nooit meer een Nederlander' zou bestaan, geurt dit uiteraard nadrukkelijk naar rassentheorie.

Het herhaalde koppelen van 'etnische' veranderingen aan massa-immigratie toont aan dat Baudet denkt in een soort quasi-wetenschappelijk racisme

Het wordt er allemaal niet beter op als we een begin vorig jaar door Thijs Kleinpaste in De Groene opgetekend gespreksverslag lezen. Bij het uitwerken van de stelling dat het Romeinse Rijk aan ongeremde immigratie ten onder zou zijn gegaan, neemt Baudets betoog een opmerkelijke wending. Hij lijkt namelijk te stellen dat massa-immigratie ook bij de Romeinen een homeopathisch verdunningseffect had, met fatale gevolgen voor hun Rijk: 'Er was op een gegeven moment geen etnische Romein meer over.' ('Ondergang van het Avondlandje', De Groene Amsterdammer, 24 februari 2016). In een in september 2015 uitgezonden radiodebat met de Amsterdamse ondernemer/scribent Kiza Magendane voor Amsterdam FM kwam hij eveneens met de these dat 'er heel veel culturen verloren zijn gegaan door massa-immigratie', daarbij opnieuw het Romeinse Rijk als voorbeeld noemend. Hier waarschuwde hij nog explicieter dat massa-immigratie 'etnisch en cultureel heel veel dingen dramatisch zal veranderen'.

Het herhaalde koppelen van 'etnische' veranderingen aan massa-immigratie toont aan dat Baudet denkt in rassen-historische verklaringschema's, een soort quasi-wetenschappelijk racisme. Hij is niet de enige in zijn partij, blijkens de opmerkingen van FvD-prominent Robert de Haze Winkelman. Die waarschuwde op Twitter met een link naar een expliciet antisemitisch artikel getiteld Europe's 'refugee' crisis and the Kalergi plan for white genocide, dat een plan om 'via massa-immigratie de Europese mens te mengen tot een volgzaam soort' nu wel 'erg dichtbij' kwam. Van het gelinkte artikel nam hij onder druk van de media uiteindelijk afstand, van de erin verwoorde racistische samenzweringstheorie nadrukkelijk niet.

Racisme
Beeld Nanne Meulendijks

Perken te buiten

Ik snap als opiniemaker best de meerwaarde van een beetje polarisatie. Scherp formuleren van opvattingen kan nuttig zijn om het debat af en toe wat op te schudden. Om die reden heb ik in het verleden als hoofdredacteur meerdere van de hier genoemde auteurs een kans gegeven. In de nasleep van de Parijse aanslagen en Merkels 'Wir schaffen das' zijn hun opvattingen echter nadrukkelijk geradicaliseerd. Wat hierboven beschreven staat, gaat de perken van het acceptabele ver te buiten. Het is dus tijd om een streep te trekken: zo kan het niet langer. Er hoeft wat mij betreft geen geheim overleg plaats te vinden in rechtse kringen over de vraag hoe we dit probleem gaan aanpakken. Zo moeilijk is het niet. Deze denkbeelden zijn onaanvaardbaar, ze moeten dus worden bestreden.

Baudet deed vorige week zaterdag in de Volkskrant (+) een beroep op de Verlichting ter verdediging van zijn recht om extreme stellingen te betrekken. Laat ik dan, in naam van diezelfde Verlichting en in navolging van William F. Buckley, één enkele, ononderhandelbare tegeneis stellen: leef je gerust uit in het debat, maar peur geen subjectieve intenties meer uit objectieve gebeurtenissen. Ofwel: hou op met het verspreiden van paranoïde samenzweringsverhalen, extreme ondergangsfantasieën en idiote racistische theorieën. De rechtse tent is breed, maar wie zich niet aan die basiseis kan houden, hoort er niet in thuis.

Leef je gerust uit in het debat, maar peur geen subjectieve intenties meer uit objectieve gebeurtenissen