De ballade van de agro-ecologie. Van een keuterboerke, met liefde aan Joke

Vlaams minister Schauvliege beweert in Knack dat ‘als keuterboerkes niet fors met subsidies ondersteund worden, we 60 percent van ons gezinsbudget aan voeding moeten besteden.’ Dit is een antwoord over de verborgen drama’s achter de werkelijke kosten en de baten van voedselproductie.

  • Wally Gobetz (CC BY-NC-ND 2.0) Wally Gobetz (CC BY-NC-ND 2.0)
  • Wikimedia (CCO) Wikimedia (CCO)
  • Wikimedia (CCO) Wikimedia (CCO)
  • Wikimedia (CCO) Wikimedia (CCO)

Een keuterboer is volgens Van Dale een boer met een klein bedrijf. Een geschatte 84 procent van de boerderijen wereldwijd zijn kleiner dan twee hectare, in grootte vergelijkbaar met drie voetbalvelden.

U vindt dit keuterig, maar sta me toe uw wereldbeeld van de typische landbouwer bij te stellen: 25 miljoen boeren bezitten een tractor, 250 miljoen gebruiken dierentractie, en 1,2 miljard boeren werken enkel met handgereedschap.

Keuterboeren hebben gewoonlijk een passie voor landbouw. In tegenstelling tot een passie voor voetbal of netflix, vergt deze passie een onvoorwaardelijke toewijding aan hun boerderij.

Wikimedia (CCO)

Schilderij van Vincent Van Gogh

Voedsel als bron van inkomsten en levensonderhoud. Voedsel als een geschenk van moeder aarde. Klinkt dit als een verkramping van hun ziel? Boeren waarderen het voedsel dat ze produceren op verschillende manieren, en deze waarden evolueren doorheen de tijd.

Maar waarom waardeert u voedselproductie louter als een handelsproduct? Is voedsel dan niet meer dan een financiële opbrengst?

Goedkope voeding is duur

U dankt boeren voor de productie van meer dan genoeg calorieën om de wereldbevolking te voeden. Maar is deze loftrompet niet de geniaalste vorm van gijzeling van de kleinschalige landbouwer?

Boeren worden gedwongen mee te gaan in een industrieel landbouwmodel op basis van gestandaardiseerde productie en overdreven afhankelijkheid van het preventieve gebruik van antibiotica, meststoffen en pesticiden. De opbrengst per hectare geldt als de enige succesfactor.

Als u de verborgen kosten van voedselproductie kende, zou u nog even lovend zijn over de productiviteit en efficiëntie?

Voedselsystemen zijn de bron van 60 procent van het biodiversiteitsverlies, 33 procent van het bodemverval en 61 procent van de uitputting van de commerciële visvoorraden. Landbouw is de grootste oorzaak van klimaatopwarming met een uitstoot van 21 procent van de totale broeikasgassen.

Het is tegelijkertijd ook de sector die het zwaarst getroffen is door klimaatverandering, de kleinschalige boer voorop. Deze mondiale trends zullen de spelregels van ons voedselsysteem wijzigen, of we het willen of niet, en of we er op voorbereid zijn of niet.

‘Met verdoofde onverschilligheid voeden Vlaamse boeren hun vee met goedkope Latijns-Amerikaanse soja’

Ook de Vlaamse landbouwer treft schuld. Met verdoofde onverschilligheid voeden Vlaamse boeren hun vee met goedkope Latijns-Amerikaanse soja.

Deze soja reist maanden via een netwerk van containerschepen en vrachtwagens. Het absurde gevolg is dat 80 procent van de nieuwe landbouwgronden de plaats innemen van tropische bossen.

Klimaatvluchtelingen zullen binnenkort in ons land aankloppen. Voedsel zal er in ieder geval niet meer borden mee bereiken. Een derde van al het voedsel wordt verspild. Als voedselafval een land was, zou het de derde grootste uitstoter zijn van broeikasgassen in de wereld.

Zolang we maar we maar gezond zijn, toch? Tot 40 procent van de volwassen wereldbevolking leidt echter aan overgewicht en 13 procent is obees. Dit zorgt voor een geschatte 1.8 triljoen euro aan gezondheidskosten, gelijk aan ongeveer 10 keer de totale jaarlijkse belastinginkomsten van België.

Antibiotica voor vee

De huidige machtsverhoudingen in de voedingssector promoten ongepaste diëten. Ook het preventieve gebruik van antibiotica in veehouderij eist zijn tol. Niet minder dan 70 procent van de antibiotica is bestemd voor vee, en de wetenschap legt een verontrustende link met de 700.000 mensen die jaarlijks wereldwijd aan antimicrobiële resistente infecties sterven.

Wikimedia (CCO)

Schilderij van Vincent Van Gogh

Onderzoekers schatten de gezondheidskosten van pesticideblootstelling in de EU op 117 miljard euro per jaar.

Deze cijfers houden dan nog geen rekening met de vele boeren die als uiterste wanhoopsdaad een overdosis pesticiden slikken. Wat is de oorzaak van deze verborgen tragedie van zelfmoorden?

Naast het negeren van de natuurwetten en onze gezondheid, discrimineren huidige machtsverhoudingen ook kleinschalige landbouw.

Boeren, en anderen werkend in plattelandsgebieden, vertegenwoordigen wereldwijd twee derde van de mensen getroffen door extreme armoede en 80 procent van de mensen die lijden aan honger.

Hetzelfde geldt voor het recht op een eerlijke prijs. Levensmiddelen worden oneerlijk verhandeld op een wereldmarkt.

Race naar de bodem

Midden- en hoge inkomenslanden beschouwen deze wereldmarkt als een overschotten- of restmarkt met dumpingprijzen vooral voor de Afrikaanse markt. Financiële experts voorspellen de prijs voor levensmiddelen met dezelfde nauwkeurigheid als een waarzegger die de toekomst leest in gesmolten poolijs.

‘In alle eerlijkheid hebben consumenten de moed niet om na te denken over de oorsprong van hun aankoop’

Het aantal gewerkte uren heeft geen invloed meer op hun succes of mislukking. Daarenboven behandelen supermarktketens en voedselverwerkingsbedrijven hen op een manier die boeren enkel voorbehouden voor paddelstoelen: ‘voed ze de afvalrestjes en houd ze in het donker.’

In een race naar de bodem concurreren ze met collega’s. De enige beslissingsfactoren zijn de prijs en een hoge gestandaardiseerde productie. Het aandeel van verwerkte voedingsmiddelen neemt intussen 75 procent van de markt in.

Boeren kunnen op die manier onmogelijk tonen dat ze de beste productkwaliteit voor ogen hebben. En in alle eerlijkheid hebben consumenten ook de moed niet om na te denken over de oorsprong van hun aankoop.

Boer, blijf bij je leest!

‘Boer blijf bij je leest. Enkel de grootschalige industriële landbouw produceert voldoende voedsel voor een groeiende bevolking.’ Dit klopt niet. Kleinschalige landbouw in ontwikkelingslanden produceert 60 procent van het voedsel dat wereldwijd geconsumeerd wordt.

Het is door de ondermaats presterende kleinschalige landbouwer dat we meer dan genoeg calorieën produceren om de wereld van vandaag te voeden. En als die boer agro-ecologische methodes hanteert, realiseert hij opbrengsten vergelijkbaar met die van conventionele landbouwsystemen.

Bovendien is de productiviteit van de industriële landbouw in gevaar, omdat ze de natuurlijke rijkdommen aantast waarvan ze zelf afhangt. De eenheidsworst in de voedingsindustrie zorgt op die manier al voor een verschraling van 75 percent van de plant-genetische rijkdommen.

De nutritionele diversiteit is herleid tot drie graangewassen die voor 60 procent van de wereldwijde voedselconsumptie zorgen. Dit alles leidt tot instabiliteit in gewasopbrengsten, met tot 40 percent verlies aan opbrengst per hectare door herbicide-bestendige gewasziektes en plagen.

Ondertussen dragen synthetische meststoffen bij tot een gematigde tot ernstige aantasting van 52 percent van het wereldwijde landbouwland.

Wikimedia (CCO)

Schilderij van Vincent Van Gogh

Boeren in harmonie met moeder aarde

Boeren in harmonie met moeder aarde. Het is complexer dan het volgen van gelijkaardige processen als in natuurdocumentaires op tv, maar dan zonder de commentaren, muziek en reclame. Het gaat over agro-ecologische landbouwsystemen gebaseerd op gediversifieerde boerderijen- en landbouwlandschappen.

Agro-ecologische landbouw hanteert biologische in plaats van chemische hulpmiddelen. Dit agro-ecologische alternatief gaat een stap verder dan organische landbouw door het nastreven van holistische strategieën van lange termijn bodemvruchtbaarheid, gezonde agro-ecosystemen en gegarandeerd levensonderhoud.

Kleinschalige boeren met een lage productiviteit beseffen vaak niet dat ze agro-ecologische basisprincipes navolgen. Intensieve opleiding, hightech en andere investeringsmiddelen zijn een vereiste opdat deze boeren hun productiviteit verhogen zonder verdere chemische hulpmiddelen.

Bij een gebrek hieraan komen kleinschalige landbouwers vaak terecht in een vicieuze cirkel van gebruik van ondergeschikte landbouwgrond, productiemethodes die zijn land- en watervoorraden uitput, en armoede.

Het gaat erom dat je in alle eerlijkheid de waarde erkent van diensten die de boer levert aan de maatschappij.

Ik vraag je niet om te kiezen voor de kleinschalige landbouwer of het industriële landbouwbedrijf. Het gaat erom dat je in alle eerlijkheid de waarde erkent van de diensten die de boer levert aan de maatschappij.

En dit gaat niet enkel om voedsel. Kijk bijvoorbeeld naar de rol in efficiënt waterbeheer ten voordele van andere sectoren. Of naar de biodiversiteit op weilanden.

Agro-ecologische landbouwtechnieken vergroten bijvoorbeeld het bestuivingspotentieel voor gewassen die afhankelijk zijn van bijen- en insectenbestuiving. Zelfs als ben je enkel geïnteresseerd in de prijs van voedsel, dan nog is dit waardevol.

Zo is 235 miljard tot 577 miljard dollar van de waarde van de wereldwijde gewassen direct toe te schrijven is aan dierlijke gewasbestuiving. Door de intensieve landbouw zijn vele bestuivers met uitsterven bedreigt.

Er is geen vervanging voor bestuiving, en als dit wegvalt, zakt het hele landbouwsysteem in elkaar. Hiertegenover verdwijnt de overheidssteun die de boer krijgt voor de extra’s die de maatschappij van hen vraagt ongetwijfeld in het niets.

Jobverlaters

Jobs, jobs, en nogmaals jobs als de prioriteit van beleidsmakers. Toch verlieten bijna een kwart van de Europese boeren het vak tussen 2005 en 2014, en slechts 7,5 procent van de boeren is jonger dan 35 jaar.

Nochtans zijn momenteel wereldwijd 650 miljoen jongeren werkloos of student. De 1,2 miljard arbeidsintensieve jobs in de kleinschalige landbouw bestonden lang voordat het woord ‘keuterboerke’ werd bedacht.

Hun jobs zijn onmogelijk te compenseren door werkgelegenheid in megashoppingcentra. Ze vertegenwoordigen de sociaal-economische ruggengraat van plattelandsgebieden. Landbouw mag dan geen belangrijke bron van groei zijn in termen van Bruto Binnenlands Product (BBP), het brengt het armste deel van de bevolking wereldwijd het meeste bij.

Zo is voor 70 procent van ‘s werelds armen op het platteland boeren de voornaamste bron van inkomsten.

Wally Gobetz (CC BY-NC-ND 2.0)

Schilderij van Vincent Van Gogh

Het verhaal moet kloppen

De kleinschalige landbouwer vraagt geen mededogen, sentimentele of nostalgische gevoelens. Er is immers geen grotere opluchting dan wanneer de werkelijke kosten en baten van voedselproductie worden geopenbaard. Kijk met andere ogen naar kleinschalige landbouwers en vertel een verhaal dat verder gaat dan opbrengst per hectare. Dit gaat ons allen aan, niet alleen boeren.

Kijk met andere ogen naar kleinschalige landbouwers en vertel een verhaal dat verder gaat dan opbrengst per hectare.

Handel als een bezorgde burger en niet enkel als consument. Gespecialiseerde industriële landbouw gebaseerd op hoge input van pesticiden, meststoffen en antibiotica is vele malen duurder dan agro-ecologische landbouw.

Maak de rekening van de werkelijke kosten van vervuiling, waterzuiveringskosten, gezondheidsrisico’s en werkgelegenheid.

Overweeg een alomvattende visie op hoe en waar we voedsel produceren en wat we eten. Zowel industriële landbouw als ondermaats presterende keuterboeren moeten naar een structureel diverse agro-ecologische landbouwsystemen evolueren.

Loop niet in de val van het vermijden van de complexiteit van biologische en structureel diverse agro-ecologische landbouw. Omarm dit integraal en holistisch concept waarbij ook de kleinschalige landbouw een belangrijke rol speelt.

Betrek ook uw collega-ministers voor holistische maatregelen zoals het beïnvloeden van dieetkeuzes, het verstandig gebruik van biobrandstoffen en het verminderen van voedselverlies en -afval. En luister naar de volharding van keuterboerkes die staan te popelen om te investeren in agro-ecologische landbouw.

Tomas Declercq, Senior Consultant Biodiversiteit & Ecosystemen, Verenigde Naties. Twitter: @TDECLERCQ
Met speciale dank aan TEEBAgriFood, IPES-foodFrank Adam en Geert Van Istendael. De analyse in dit artikel vertegenwoordigt niet de officiële positie van de VN.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.