4 dingen die je moet weten over Macron en Poetin in het paleis van Versailles

De Russische president Vladimir Poetin was gisteren op staatsbezoek in Parijs. Hij woonde een tentoonstelling bij ter gelegenheid van de driehonderdste verjaardag van het bezoek van de Russische Tsaar Peter de Grote aan Frankrijk. Belangrijker: de twee presidenten bespraken ook de recente conflicten tussen Macron en Rusland, en de situatie in Syrië en Oekraïne.

Wederzijds wantrouwen sloop een tijd geleden al in de Frans-Russische relaties. Poetin steunt een vijandelijke partij in het Syrische conflict – het Syrische leger – met bombardementen en houdt het grondgebied van een Europese bondgenoot – Oekraïne – bezet. Wat het wantrouwen naar nieuwe dieptes leidde, waren Russische mediacampagnes tegen Macron en de cyberaanval tegen Macron’s campagneteam.

1. De Russische mediacampagne tegen Macron onthulde Sputnik en RT meer dan ooit als woordvoerders van het Kremlin

Het campagneteam van Macron bestempelde RT France en Sputnik France, twee Russische staatsmedia, als “nepnieuws”. Ze ontzegden hen de toegang tot persconferenties van En Marche. Argument: het zijn geen journalisten, maar vertegenwoordigers van de Russische staat.

Tijdens de persconferentie in het paleis van Versailles, in aanwezigheid van president Poetin, heeft Macron dat letterlijk herhaald. Op RT werd deze uitspraak van Macron besproken. ‘Het is een nerveuze psychologische tik van Macron dat hij blijft herhalen dat RT en Sputnik nepnieuws verspreiden. Een claim herhalen zonder bewijzen, hopend dat het opgepikt wordt in de golf van anti-Russisch sentiment, dat is makkelijk. Maar hij zou beter bewijzen geven’, zei een RT-correspondent lacherig.

MO* vroeg de bewijzen aan Ben Nimmo van Digital Forensic Research Lab, een onderzoeksteam van de pro-NAVO denktank Atlantic Council. Nimmo volgde de berichtgeving van Sputnik France en RT France over de Franse presidentsverkiezingen van december 2016 tot verkiezingsdag. Een greep uit het bezwarend materiaal:

Sputnik interviewde de Franse politicus Nicholas Dhuicq van Les Républicains. Die zei dat Macron gesteund werd door een rijke homo-lobby. Verhalen dat Macron homo is en een dubbelleven leidt, raakten verspreid in Russische staatsmedia.

Sputnik France nam een interview met Julian Assange (WikiLeaks) in een Russische krant over, waarin Assange zei dat hij beschikte over “interessante informatie” over Macron uit de e-mails van Hillary Clinton. ‘Verder zonder veel sensationele onthullingen’, zegt Nimmo.

Sputnik France begon een stroom opinies en editorialen te publiceren waarin Macron een “chouchou van de mainstream media” werd genoemd. Nimmo: ‘Als je de ene opinie na de andere in die richting publiceert, kan je ervan uitgaan dat dit het officiële standpunt van het medium is.’

Sputnik France interviewde de campagneleider van Les Républicains in Moskou. Die zei dat Franse journalisten van de mainstream media deelnamen aan En Marche-rally’s en T-shirts van En Marche droegen. Nimmo: ‘De enige bron was deze man, een partijdige bron dan nog. De foto bij het stuk was een foto van onbekenden met een T-shirt van En Marche. Het onderschrift verwees naar de journalisten. Iedereen die een beetje kan zoeken op het internet, vindt de foto vrij snel op een campagnepagina van En Marche. Het waren gewoon leden van Macrons team.’

‘Als je enkel dat nieuws brengt dat overeenstemt met het officiële standpunt ben je het beleid vermomd als medium.’

Sputnik en RT lieten consequent na om te berichten over positieve peilingen voor Macron. Nimmo: ‘Eind maart stond Le Pen op één, gevolgd door Fillon en Macron. In een andere peiling stond Macron aan de leiding en Le Pen een beetje achter hem. Een derde peiling tijdens diezelfde week gaf Le Pen nog altijd de leiding. Franse media berichtten over alle peilingen, ook over de eerste peiling waarin Macron leidde omdat dit het grote nieuws was. Sputnik France publiceerde een stuk waarin ze enkel over de derde peiling spraken: “Le Pen leidt nog steeds, volgens de peilingen”. De peiling waarin Macron leidde, werd niet vermeld.’

‘Als je enkel nieuws brengt dat overeenstemt met het officiële standpunt ben je een woordvoerder van het beleid vermomd als medium. Sputnik doet weinig om dat beeld te ontkrachten: het werd opgericht bij presidentieel decreet van 9 december 2013.’ Volgens het decreet zou het staatsmediabedrijf Rossiya Segodnya Sputnik oprichten “om het beleid van het Kremlin en RT in het buitenland te ondersteunen”.

Wat later berichtten ze dat ‘Fillon Le Pen zou verslagen in de tweede ronde’ toen Macron volgens alle peilingen al de winnaar van de eerste ronde zou zijn. Nimmo: ‘Het is vreemd dat ze bleven zeggen dat de kandidaat die niet eens naar de tweede ronde zou gaan, Le Pen zou verslagen in de tweede ronde.’

Voortdurend streamden de RT France en Sputnik France live video’s op hun facebookpagina’s: beelden van kleine opstootjes en relletjes in de straten van Parijs waren voldoende voor een Breaking News over “grootschalig geweld en protest tegen Emmanuel Macron”. Nimmo: ‘Dit past in de Russische propagandalijn om de EU, telkens principiële leiders het er voor het zeggen hebben, voor te stellen als neerdalend in chaos en onrust.’

Volgens de onafhankelijke Russische journalist Mikhail Zygar, die jarenlang insiders binnen het Kremlin interviewde voor zijn boek All The Kremlins Men, beeldt het Kremlin leiders die in de relaties met Rusland principes van democratie, mensenrechten en internationaal rechten vermelden, af als een mislukking of “even corrupt”. Russen mogen niet geloven dat de democratische rechtsstaat een alternatief is voor Poetins autoritarisme. En West-Europeanen moeten leiders kiezen die de Russische geopolitieke belangen in de voormalige Sovjetunie ongemoeid laten.

‘Nog niet overtuigd?’, vraagt Nimmo. ‘Dan is dit toch wel erg opvallend: tot eind vorig jaar was Macron nog totaal afwezig in de Russische staatsmedia. De focus lag op Fillon en Le Pen. Dat deze beide kandidaten beantwoordden aan de voorkeur van het Kremlin kon je zien aan het feit dat er weinig desinformatie en nepnieuws was over de Franse verkiezingen. Er was geen conflict, dus ook geen propaganda. Dat veranderde in februari 2017. Door Penelope-gate en de schandaalsfeer rond Fillon daalde hij pijlsnel in de peilingen. Macron maakte een indrukwekkende sprong voorwaarts. Dat er richtlijnen moeten geweest zijn vanuit het Kremlin naar de staatsmedia Sputnik France en RT France, zag je meteen aan het feit dat ze Macron begonnen aan te vallen met zwartmaking, iets wat in Rusland ook altijd gebeurt tegen oppositie.’

2. Frankrijk belooft “vergelding” tegen Russische cyberaanvallen, maar dat is niet zo eenvoudig als het lijkt

De verkiezingscampagne van Macron werd het slachtoffer van een cyberaanval. Verschillende bronnen, waaronder Ben Nimmo’s Atlantic Council en het Japanse beveiligingsbedrijf Trend Micro, bevestigen dat de aanval afkomstig was van een Russische cyberspionagegroep, al dan niet in opdracht van het Kremlin.

‘Als we slachtoffer zijn van Russische cyberaanvallen of andere aanvallen, zullen we een doctrine van vergelding toepassen’, zei Macrons adviseur buitenlands beleid Aurélien Lechevallier tegen Politico.

Die vergelding zou via de NAVO kunnen gaan. NAVO-secretaris generaal Jens Stoltenberg zei vorig jaar al dat artikel 5 van het NAVO-verdrag – een aanval op één bondgenoot is een aanval op het bondgenootschap – ook van toepassing is op grootschalige cyberaanvallen. Om als cyberaanval te kwalificeren moet er een staat achter de aanval zitten en mag het niet louter om desinformatie gaan.

Tijdens de persconferentie in Versailles heeft president Poetin betrokkenheid van het Kremlin ontkend, net zoals bij de cyberaanval op de campagne van Hillary Clinton in de VS. Zulke cyberaanvallen zullen altijd gehuld zijn in geheimzinnigheid.

De NAVO is al langer dan vandaag actief rond cyberaanvallen, dan vooral rond echte pogingen om in te breken in informatiesystemen, ze lam te leggen of te overladen, met de bedoeling om infrastructuur te beschadigen. Dus, aanvallen die het effect van een militaire aanval hebben, maar dan met andere middelen. Een voorbeeld was de cyberaanval op Tallinn, om de toegang tot Estse banken te blokkeren. Of de recente aanval op de Britse gezondheidszorg. Inbreken in de e-mails van één kandidaat in één verkiezingscampagne is geen zulke aanval.

3. In Oekraïne zijn ze niet blij met Poetins snelle bezoek aan Parijs, maar wel hoopvol over Macron

Macron wil een dialoog met Rusland om de conflicten in Syrië en Oekraïne op te lossen. Bohdan Yaramenko, ex-diplomaat en vandaag voorzitter van de pro-Europese Oekraïense denktank Maidan of Foreign Affairs denkt daar het zijne van: ‘Volgens mij weet Macron nog niet met wie hij te maken heeft. Oekraïne staat al decennialang centraal in de buitenlandpolitiek van het Kremlin. Op dit moment is het Kremlin uit op een overwinning, niet op een dialoog. Hun doelen in Oekraïne: de Krim behouden, van Oost-Oekraïne een officiële pro-Russische enclave in Oekraïne maken, en de verschillende regeringen van EU-lidstaten uit elkaar te spelen.’

‘Poetin is een ervaren speler op het internationale toneel, Macron is een groentje op het vlak van buitenlands beleid. Hij zal met zijn zogenaamde tough talk geen indruk maken op Poetin. Hij denkt dat zijn voorgangers dom waren en dat ze daarom geen deal met Poetin konden sluiten. Denken dat hij het wel kan, is een grote vergissing.’

Oleksander Sushko, adviseur in één van de meest gerenommeerde pro-Europese denktanks Institute for Euro-Atlantic Cooperation in Kiev, is meer genuanceerd: ‘Als je iets wil doen aan de situatie in Syrië en Oekraïne, kan je niet om Poetin heen. Wat me wel stoort, is dat wereldleiders spreken “over Oekraïne” zonder Oekraïne. Waarom heeft Macron niet eerst de Oekraïense president Porosjenko ontvangen? Hij heeft hem gebeld, maar dat is toch niet hetzelfde.’

‘Macron ontving Poetin in Versailles alsof die Tsaar Peter De Grote zelf was. Poetin zal dit in Rusland gebruiken om te tonen dat Rusland terug is op het internationale toneel.’

Yaramenko begrijpt niet waarom Macron de uitslag van de parlementsverkiezingen niet heeft afgewacht: ‘Als die zou uitwijzen dat Macron op een comfortabele meerderheid in het Franse parlement kan rekenen, zou zijn positie naar het Kremlin toe sterker zijn. En waarom Poetin niet tegemoet treden met de as Frankrijk-Duitsland, de belangrijkste as voor het buitenlands beleid van de EU?’

Macron zei dat Poetin het met hem eens was om een nieuwe ronde vredesgesprekken over Oekraïne te organiseren, met Rusland, Duitsland, Frankrijk en Oekraïne.

Volgens Yaramenko heeft Macron in de kaarten van Poetin gespeeld. Poetin is voortdurend op zoek naar respect en aanzien als een grote speler. ‘Macron ontving Poetin in het paleis van Versailles alsof die Tsaar Peter De Grote zelf was. Poetin zal dit in Rusland gebruiken om te tonen dat Rusland terug is op het internationale toneel. Het is enkel een aanmoediging om in Oekraïne en Syrië verder te doen zoals hij bezig is. Ik vind het onbegrijpelijk dat Macron de Russische zwakheid, na hun berekeningsfout over Fillon en Le Pen, minder een maand na zijn inhuldiging opnieuw ombuigt in een blijk van Russische invloed.’

Maar volgens Sushko heeft Poetin evengoed in de kaarten van Macron gespeeld: ‘Ook Macron wilde gezien worden als een groot leider van een invloedrijk Frankrijk, een Frankrijk dat Duitsland niet altijd nodig heeft om invloed uit te oefenen in de wereld.’ Dat hij Poetin daardoor afbeeldt als een groot leider die voldoet aan de vereisten om zelf gezien te worden als een groot leider? ‘Poetin is wel nog altijd de president van de Russische Federatie’, zegt Sushko.

Dat Macron goed is voor Oekraïne, daarover zijn beide beleidsdeskundigen het eens. ‘Oekraïense journalisten vragen me voortdurend of Macron pro-Oekraïne is’, zegt Yaramenko. ‘Dat is de verkeerde vraag. Macron steunt de EU, en de EU is de belangrijkste bron van steun voor Oekraïne. Macron is dus automatisch pro-Oekraïne, omdat een sterke EU goed is voor Oekraïne. En dat is exact de reden waarom het Kremlin niet blij is met Macron, wat ze daarover in de pers ook mogen beweren.’

4. De wereld volgens Vladimir Poetin komt niet uit: hij kijkt aan tegen een verenigd Europa, niet tegen een verdeeld Europa

Rusland annexeerde de Krim, raakte internationaal geïsoleerd, maar drong zich op in Syrië. Iedereen verklaarde Poetin gek. Maar hoe onwaarschijnlijk ook, in 2016 slingerde de geschiedenis zijn kant op met cynische leiders als Trump in de VS en twee kandidaten in Frankrijk die overeenstemden met de gewilde uitkomst voor het Kremlin. Trump, Fillon en Le Pen spraken openlijk over een mogelijk einde van de westerse sancties tegen Rusland. Le Pen sprak zelfs over een erkenning van de annexatie van de Krim. Het Kremlin zag zichzelf als meester-strategen die de wereld in 2016 konden herscheppen volgens hun wensen.

Mikhail Zygar ziet een patroon: het Kremlin verkiest cynische westerse leiders die eerder geïnteresseerd zijn in zakendeals dan in steun aan landen uit de voormalige Sovjetunie. Zulke leiders kan het Kremlin aan zich binden via een Russisch gasimperium. Gevolg: geen oorlogen, onzichtbare corruptie, Russische invloedssferen in Oekraïne en Syrië blijven bestaan. Principiële westerse leiders daarentegen, die ingaan op pro-Europese signalen van de Oekraïense regering en dit land verder integreren in de EU, activeren paranoia en samenzweringsdenken in het Kremlin.

Trump, Brexit en Rusland hebben Europese geesten meer dan voorheen verenigd tegen alle krachten die erop uit zijn de EU te verdelen.

Macron’s verkiezing tot president van Frankrijk was daarom een onaangename verrassing voor het Kremlin. Samen met de Duitse Bondskanselier Angela Merkel wil Macron een sterke Europese as vormen die de Europese sancties tegen Rusland – omwille van de annexatie van de Krim – wil aanhouden zolang de annexatie van de Krim en de oorlog in het oosten voortduurt. Poetin zei in Versailles dat de sancties ‘niet helpen om de situatie in het oosten van Oekraïne te stabiliseren’.

Ook al ontbreekt Poetin aan een duidelijke strategie, tactische antwoorden bieden op veranderende omstandigheden is zijn specialiteit. Ongetwijfeld had hij zijn berekeningen al aangepast toen hij Macron de hand schudde.

Macron en Merkel zijn alert voor een zogenaamd “nieuw Jalta”: de mogelijkheid dat Rusland en de VS, zoals na WOII, Europa opnieuw zouden verdelen in invloedzones. Landen als Oekraïne zouden daarvan de eerste slachtoffers zijn, maar ook machtige Europese staten als Frankrijk en Duitsland zouden verzwakken tegenover zo’n Amerikaans-Russische as.

Het eerste bezoek van de Amerikaanse president Donald Trump aan de NAVO in Brussel en de G7-top in Sicilië heeft Merkel allesbehalve gerustgesteld. Ze is er nog meer van overtuigd geraakt dat Brexit en Trump de traditionele westerse alliantie bedreigen. ‘De tijden waarin we konden vertrouwen op anderen zijn voorbij, zoals ik de laatste twee dagen heb gevoeld. Wij Europeanen moeten ons lot in eigen handen nemen’, zei Merkel op een meeting van CSU, de dochterpartij van Merkels CDU. Dat een belangrijke leider als Merkel hier steeds sterker van overtuigd raakt, is belangrijk.

Trump, Brexit en Rusland hebben de Europese geesten meer dan voorheen verenigd tegen alle krachten die erop uit zijn de EU te verdelen.