Hebben Palestijnen dezelfde belangen als Saoedi's en Israëli's?

Dat de Saoedi’s en Trump beste vrienden zouden worden, was niet te voorspellen – Trump ‘as we (don’t) know him’’, met andere woorden. Nog tijdens zijn pre-electorale campagne liet de Amerikaanse presidentskandidaat zich immers ontvallen dat men op een dag zou ontdekken wie ècht achter 9/11 zat. En, jammer van de spoiler alert, Trump voegde er aan toe dat men wel zou ontdekken dat het de Saoedi’s waren. Later trok hij echter zijn anti-Saoedische staart in en liet hij zich, nog in volle kiescampagne, tot een verstandshuwelijk dwingen met Amerika’s belangrijkste Arabische partner Riyad.

Deze week werd, tijdens zijn verblijf in Riyad, duidelijk dat de liefde op korte tijd behoorlijk is “opgestoomd”. Trump haalt niet alleen een enorm wapencontract binnen, hij riep het Saoedische prinsenhof uit als de belangrijkste partner tegen islamitisch extremisme. Met dat laatste doelt Trump, zoals we intussen weten, zeker niet op de conservatieve leer die het Saoedische wahabisme is, vaak genoemd als inspiratiebron voor het soennitisch extremisme van terreurgroepen als IS en Al Qaeda.

Als Trump spreekt over een gevecht tussen ‘goed en kwaad’ in het Midden-Oosten, doelt hij wel degelijk op Iran als bron van alle kwaad in de regio. ‘Van Libanon, tot Irak, tot Jemen bewapent, financiert en traint Iran terroristen en andere extremistische groepen die vernieling en chaos in de regio verspreiden’, aldus de letterlijke woorden van Trump tijdens zijn speech in Saoedi-Arabië.

Iraanse invloed moet opnieuw in de fles

Het lijdt geen twijfel dat Iran invloed wint in de Arabische regio, in tegenstelling tot zijn aartsrivaal Saoedi-Arabië. Iran had altijd al goede banden met Syrië en Libanon en zag zeker in het huidige Irak ­– na de invasie in 2003 en na de verwijdering van het soennitische Baath-regime – zijn positie toenemen. En volgens Saoedi-Arabië trekt Iran daarbij sterk de kaart van het sektarisme. De Saoedi’s herinneren graag aan de verdelende rol die Teheran ook zou spelen in conflicten in de Golfregio, zoals bijvoorbeeld in Bahrein, waar sinds 2011 een opstand woedt vanwege overwegend sjiitische activisten tegen de soennitische koning. Die sjiieten zouden wel degelijk door een Iraanse agenda worden aangestuurd, denken de Saoedi’s.

Nog gretiger verkondigt Riyad dat Iran ook een hand heeft in het aanstoken van de toch al opstandige sjiieten op eigen bodem, voornamelijk te situeren in het oosten van Saoedi-Arabië. Recent kwam het daar tot een clash in Awamiyah, volgens Riyad een broedplaats voor sjiitisch extremisme. Tijdens demonstraties over het platgooien van een oude wijk, een clash tussen de centrale overheid en de lokale burgers, kwam het tot rellen, waarbij verschillende burgers en een soldaat omkwamen. Awamiyah was het thuisdorp van de sjiitische geestelijke Nimr al-Nimr, die een belangrijke aanvoerder was van sjiitische protesten sinds 2011. Zijn executie vorig jaar zette kwaad bloed bij sjiieten in de hele regio. ‘Die protesten waren ook nu weer aangestuurd door Iran’, klonk het vanuit het Saoedische koningshuis, dat zichzelf eens te meer ontsloeg van enige verantwoordelijkheid in de slechte relatie met zijn eigen sjiitische burgers.

De luchtoperatie van Saoedi-Arabië tegen de Houthi-rebellen in Jemen, kwam er niet alleen door de vraag naar militaire bijstand van president Hadi.

En er is natuurlijk Jemen, het verweesde broertje in de Golfregio. De luchtoperatie Desert Storm onder leiding van Saoedi-Arabië tegen de Houthi-rebellen in Jemen, kwam er niet alleen door de vraag naar militaire bijstand van de Jemenitische president Hadi. Saoedi-Arabië blijft bij hoog en bij laag beweren dat de sjiitische Houthi’s de lange arm zijn van Iran in het Jemenitische buurland. Saoedi-Arabië is als de dood dat Iran een “Hezbollah lookalike” installeert. Ook al hebben de zaidistische Houthi’s als sjiitische stroming weinig banden met de sjiitisch-religieuze leer van Iran, Jemen blijft een land met een grote sjiitische populatie, en Riyad wil koste wat het kost voorkomen dat er meer aanhechting komt tussen Teheran en Sana’a, de stad die de Houthi’s nu onder controle hebben. Riyad is er ook heilig van overtuigd dat Teheran rechtstreeks wapens levert aan de rebellen.

Tussen haakjes, over die wapenhandel bestaat onduidelijkheid. In het verleden kwam aan het licht dat vanuit Iran, ondanks VN-restricties tegen wapentransfers uit Iran, wel degelijk wapens worden verhandeld in de regio, ook met de Houthi’s als geadresseerden. In de voorbije jaren werden geregeld dhows of Arabische traditionele schepen onderschept met grote ladingen wapens Iran-signatuur. Alleen is nog niet waterdicht aangetoond, zeggen Amerikaanse legerofficieren en VN-experten, dat die schepen onder commando van de Iraanse regering staan of eerder het werk zijn van maffiabendes uit Iran.

De anti-sjiitische houding van Saoedi-Arabië duidt volgens waarnemers op de stellige overtuiging dat Iran de regio overneemt. Dat zei ook Saoedi-Arabië-kenner Paul Aarts al eerder in een interview met MO*. ‘Over de banden met de Syrische Bashar al-Assad en Hezbollah kunnen we kort zijn: die zijn zeer open en duidelijk. Irak, Syrië, Hezbollah in Libanon, dragen bij tot die diepgewortelde perceptie van Saoedi-Arabië dat Iran bezig is aan een soort omsingelingspolitiek. En men wil dat een halt toeroepen.’ En daar heeft Amerika, ondanks Obama’s verzoeningspogingen nooit goede vrienden met Iran, onder Trump dus opnieuw oren naar.

Riyad First?

Dat de Amerikaanse delegatie eerst Riyad aandeed, alvorens door te reizen naar Tel Aviv voor een ontmoeting met de Israëlische premier Netanyahu, zien veel internationale commentatoren als een teken aan de wand.

Ook Israël heeft wel degelijk belang bij een betere alliantie met Saoedi-Arabië en de VS tegen Iran

Dat Saoedi-Arabië en niet Israël het vertrekpunt was, zou suggereren dat Trump meer prioriteit ziet in een aanpak van opkomende invloed van Iran dan in het beëindigen van het Palestijns-Israëlisch conflict.

Toch heeft ook Israël wel degelijk belang bij een betere alliantie met Saoedi-Arabië en de VS tegen Iran. Teheran heeft immers een directe lijn met twee aartsvijanden van Israël: Hezbollah in Libanon, en Hamas in Gaza. Israël is dus degelijk gebaat om zeker de rol van Hezbollah in de Syrië-oorlog te elimineren of te verkleinen. Want Israël bezet nog steeds, sinds 1967, twee derde van de Syrische Golanhoogten.

Netanyahu had dus wel degelijk wat to do’s aan te vinken tijdens zijn gesprek met Donald Trump. Hij slaagde er alvast in om Trump weg te houden van uitspraken over de tweestatenoplossing. Trump had zich overigens een paar maanden geleden al uitgesproken tegen de tweestatenoplossing, een houding die eerder wordt gezien als een poging om extreem-rechts in Israël te paaien dan als een oplossingsgerichte visie.

Wat zit er in voor de Palestijnen?

Trump bleef dus bij de les, ook op Palestijnse grond. De Amerikaanse president maande de Palestijnse president Mahmoud Abbas stevig aan om de anti-Israëlische campagnes van Palestijnen aan te pakken en te stoppen met het financieel compenseren van families van terreurdaders. Tijdens zijn bezoek aan de Palestijnse leider in Betlehem, haalde hij het recht op zelfbeschikking van de Palestijnen niet één keer aan. ‘Teleurstellend en dus eenzijdig pro-Israëlisch’, stond te lezen in sommige Palestijnse publicaties, zoals +972 Magazine.

Door zichzelf mee op te stellen als een partner tegen islamitisch extremisme in een conflictregio, gokken de Palestijnen dat een zakenman hen weleens meer zou kunnen opleveren.

Trump had eerder, aan Netanyahu, laten weten dat hij zou helpen om de, sinds 2014 afgebroken, vredesdialoog tussen Israël en de Palestijnse Autoriteit opnieuw in gang te brengen. Alleen liet hij in het midden hoe hij dat dan precies wil doen. En daarmee bleef de stelling overeind van zowat alle waarnemers, zowel Palestijns, Israëlisch als rechts of links: Trumps ultieme oplossing voor het politiek meest gevoelige conflict in de Arabische wereld, is op zijn minst onduidelijk en onbetrouwbaar.

Trumps agenda was gericht op nieuwe allianties tegen het islamitisch extremisme. En die begonnen in Saoedi-Arabië, ook voor de Palestijnen, tenminste voor de Fatah van de Palestijnse Autoriteit, niet voor de Gazanen en hun politieke leiders van Hamas. Samen met andere Arabische leiders, was ook Mahmoud Abbas uitgenodigd in Riyad tijdens Trumps bezoek. Daar moet zeker het Arabisch Vredesinitiatief uit 2002, ook bekend als het “Saoedisch initiatief” op sommige vergaderingen “in de coulissen” gestaan hebben. De PA richt zich zeer sterk op de positie van dit vredesinitiatief en vraagt daarbij ook een betere samenwerking met landen als Egypte, Jordanië en… Saoedi-Arabië.

Of Abbas erin geslaagd is om het Arabische Vredesinitiatief nog ernstig door te spreken met Trump, is niet zeker. Maar, staat te lezen in al-Monitor, Trump en zijn administratie mogen dan openlijk zeer pro-Israëlisch zijn, volgens een hooggeplaatste Palestijnse bron die al-Monitor sprak, is de toon in de coulissen toch een pak zachter. En dus is er hoop, zeggen de Palestijnen. Volgens vele commentatoren, zien de Palestijnse leiders grote kansen in de onervaren en onbehouwen zakenman Trump. Door zichzelf mee op te stellen als een partner tegen islamitisch extremisme in een conflictregio, gokken de Palestijnen dat een zakenman hen weleens meer zou kunnen opleveren dan de voorbije aarzelende Amerikaanse presidenten.
Maar ook hier geldt, de toekomst met Trump is onvoorspelbaar.