Binnenhof wacht op een Houdini-act
Na het echec met de ChristenUnie zal iemand aan het Binnenhof moeten bewegen om de formatie weer op gang te brengen.
Na een nieuwe dag van ‘bezinning’ zal de koffie voor de fractievoorzitters weer klaarstaan in de Stadhouderskamer. Informateur Edith Schippers weigert op te geven. Ze begint vandaag aan een volgende ronde langs alle partijleiders, wat mag worden beschouwd als een ultieme poging nog iets van haar formatiewerk te maken.
De ChristenUnie voelde zich overvallen door D66
Waar die kopjes koffie toe moeten leiden, is onduidelijk nu de enige meerderheidscoalitie die zij nog zag, deze week binnen een dag met de nodige onderlinge irritaties is gestrand.
Na de geklapte onderhandelingen tussen VVD, CDA, D66 en GroenLinks was de ChristenUnie (CU) de meest voor de hand liggende nieuwe vierde onderhandelingspartner. Maar Alexander Pechtold (D66) en Gert-Jan Segers (CU) concludeerden dinsdag na een urenlang gesprek dat formeren met hen beiden aan een tafel tijdverspilling zou zijn.
Daarmee is binnen een week een streep gezet door de enige serieuze meerderheidsoptie die Schippers, gelet op allerlei opgeworpen blokkades, nog voor mogelijk hield. Het is niet alleen de breuk zelf tussen D66 en CU die het formatieproces frustreert. De wijze waarop de partijen uit elkaar gingen, afgelopen dinsdagavond, heeft onderlinge relaties beschadigd. Herstelwerkzaamheden zijn nodig om de formatie vlot te kunnen trekken.
De ChristenUnie voelde zich overvallen door D66, omdat Pechtold dinsdag in dat verkennende gesprek meteen een stapel inhoudelijke vragen op tafel legde. Segers: “De wil bij Pechtold was er niet.” Ook het CDA bestempelt D66 als de kwade genius achter deze mislukte formatiepoging.
De VVD-leider bemoeit zich ogenschijnlijk steeds meer met de formatie
De grootste partij, de VVD, vroeg dinsdagnacht direct om opheldering van D66 en ChristenUnie. Premier Mark Rutte wilde van Pechtold en Segers weten waar hun onderlinge gesprek op stuk was gelopen. Pechtold weigerde: “Niet zinvol”.
Strandtentgesprek
Maar de volgende ochtend troffen Rutte en Pechtold elkaar alsnog, op het terras van een strandtent in Scheveningen, waar zij urenlang met elkaar spreken.
Rutte liet er de ministerraad voor schieten. De VVD-leider, wiens premierschap hier op het spel staat, bemoeit zich ogenschijnlijk steeds meer met de formatie.
De vraag is nu in hoeverre het echec met de ChristenUnie de verhoudingen tussen VVD, CDA en D66 heeft verstoord. Die drie partijen worden gezien als logische bouwstenen voor een nieuwe coalitie, een beeld waar D66-leider Pechtold zich woensdag overigens van distantieerde. “Ik heb nooit een motorblok kunnen ontwaren. Ik heb deze partijen nooit gezien als een onwrikbare drie-eenheid.”
Hoe onlegbaar de puzzel door allerlei blokkades van partijen ook mag lijken, uitgedacht zijn VVD, CDA en D66 niet. Rutte zette deze week opnieuw de deur open voor gesprekken met de SP en PvdA. Die willen om verschillende redenen vooralsnog niet aan tafel.
Bij het CDA zien ze ook nog ‘genoeg’ vierpartijenopties: naast coalities met GroenLinks en ChristenUnie kan in theorie een kabinet met PvdA of SP worden onderzocht, klinkt het. Ook Pechtold ziet nog ‘veel combinaties’ om tot meer dan 75 zetels te komen.
Nadat het weekend van bezinning na de breuk met GroenLinks weinig nieuwe inzichten opleverde, zal Schippers hopen dat Hemelvaartsdag tot meer rekkelijkheid heeft geleid bij de partijleiders. Ze riep hen woensdag expliciet op ‘uit hun comfortzone’ te komen. “De opties zijn een beetje op.”
Met 72 dagen op de teller sinds de verkiezingen is het duidelijk dat iemand zal moeten inschikken om de formatiebesprekingen weer op gang te kunnen brengen. Maar wie beweegt als eerste?
Tekst loopt door onder afbeelding
Wie knippert er als eerste met de ogen?
De kabinetsformatie zit vast. Welke mogelijkheden heeft informateur Schippers nog?
• Lijmen
Twee formatiepogingen zijn inmiddels gestrand: De VVD-CDA-D66-combinatie met GroenLinks en die met ChristenUnie. Dat een van deze opties opnieuw wordt onderzocht door informateur Schippers, ligt niet direct voor de hand. Klaver (GroenLinks) verklaarde na het klappen van de onderhandelingen: “We hebben er een punt achter gezet, geen komma.” Segers (ChristenUnie) zei na afloop: “Dat dit nog goed komt, lijkt me heel sterk”.
Maar zeg in Den Haag nooit nooit. Breuken kunnen worden gelijmd, dat weet Schippers natuurlijk ook. Binnen de VVD is niet iedereen gelukkig met het stuklopen van de gesprekken met GroenLinks. En Klaver antwoordde vorige week op de vraag of zijn partij terug aan de formatietafel komt: “It ain’t over 'till the fat lady sings.”
Een VVD-CDA-kabinet? Ook dat kan
• De weg vrijmaken
Een andere optie voor Schippers: een nieuwe meerderheidsvariant onderzoeken. Dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. De weg naar zo’n kabinet ligt vol blokkades. Bijna niemand wil met de PVV, de SP wil niet met de VVD, CDA wil niet zónder de VVD, PvdA wil de oppositiebanken in. Dan drogen de opties als vanzelf op.
Wie knippert er als eerste met de ogen? Is daar überhaupt iemand toe bereid? Pechtold (D66) zei woensdag dat hij nog steeds meerderheidsvarianten ziet. De vraag is of dat ook voor Schippers geldt.
• Een minderheidskabinet
Geen partijleider op het Binnenhof roept het hardop, maar een minderheidskabinet behoort inmiddels tot de mogelijkheden. Schippers heeft als informateur de ruimte dit te onderzoeken. Haar opdracht van de Tweede Kamer luidt dat ze de opties moet verkennen ‘voor de vorming van een kabinet dat kan rekenen op een vruchtbare samenwerking met de Staten-Generaal’. Geen woord over een noodzakelijke meerderheid. De partijen die dan in beeld komen zijn VVD, CDA en D66. Maar de fractievoorzitters reageren unaniem afwijzend. Met name voor D66 is zo’n coalitie niet heel aantrekkelijk. Een VVD-CDA-kabinet? Ook dat kan.
Wat steeds luider klinkt in Den Haag: Mark Rutte moet een ‘proeve van een regeerakkoord’ schrijven
• Nieuwe informateur
Een informateur kan niet eindeloos onderhandelen, op enig moment is het krediet op. Schippers hoopt maandag verslag uit te brengen van haar werk. Als daar geen nieuwe coalitiepoging uit voortvloeit, zit haar taak er in feite op.
Dan ligt de bal weer bij de Tweede Kamer en is de formatie terug bij af. Dat betekent een nieuwe verkenner en een nieuwe informateur. Dat deze dan van VVD-huize is, is allesbehalve vanzelfsprekend.
• Rutte neemt regie
Wat steeds luider klinkt in Den Haag: Mark Rutte moet een ‘proeve van een regeerakkoord’ schrijven. Hij wil immers premier blijven, dus is zijn regie in deze ingewikkelde tijden gewenst. PvdA-leider Wim Kok deed het in 1994, toen de formatie ook muurvast zat. Andere partijen konden zich vervolgens aansluiten bij deze proeve. Het werkte. VVD en D66 hapten toe, wat leidde tot de geboorte van het eerste Paarse kabinet.