‘Houdini’ Mark Rutte neemt regie in vastgelopen formatie

Wekenlang was Mark Rutte ‘gewoon’ de VVD-leider die net als de andere fractievoorzitter aanschoof bij de formatiebesprekingen. Maar nu die in een ‘impasse 2.0’ is geraakt, wordt een andere rol van hem verlangd. Rutte is immers ook premier én leider van de grootste partij.

Dus belde hij woensdagochtend toch maar met Alexander Pechtold. Of de D66-leider niet even één-op-één wilde verklaren waarom hij – tot woede van de VVD – een haastige breuk met de ChristenUnie had geforceerd. Even kwaad zijn op D66-leider Alexander Pechtold mag best, kwaad blijven kan Rutte zich niet permitteren.

Op een Schevenings terras namen de twee ogenschijnlijk ontspannen de situatie door. Zoekend naar alternatieve opties voor een volgend kabinet. En later op de middag ging Rutte ook nog samen met CDA-leider Sybrand Buma zitten in een werkkamer bij de VVD. Met zulke onderonsjes is de formatie toch in een volgende fase: Rutte neemt zichtbaar de regie.

De hoop is gevestigd op Ruttes talent om partijen in beweging te krijgen. Vooralsnog geven PvdA en SP geen centimeter prijs om nu aan tafel te komen, maar Rutte vond wel vaker een ‘geitenpaadje’.

Neem de patstelling tussen VVD en PvdA in de bed-bad-brood-crisis twee jaar geleden. Of de ongewenst geachte uitslag bij het Oekraïnereferendum: de zaak werd gesmoord. Of alle deals met oppositiepartijen die de afgelopen kabinetsperiode moesten worden gesloten om wetgeving door de Eerste Kamer te krijgen.

Op zo’n gouden greep wordt nu weer gehoopt. Niemand aan het Binnenhof weet nu immers welke kant het uit moet. Of wat überhaupt de situatie is. Tekenend: zelfs de stoïcijnse CDA-leider Sybrand Buma spreekt van een impasse. ,,Ja, zo kun je nu het nu wel noemen.’’ De verhoudingen tussen de partijen die het motorblok van Ruttes derde kabinet hadden moeten vormen, zijn verslechterd nadat Pechtold op eigen houtje een meerderheidscoalitie met de ChristenUnie onmogelijk leek te maken.

Rutte voelt nu ook dat het nijpend wordt en houdt daarom zelf nadrukkelijk álle opties open. Ook die met de ChristenUnie. ,,Ik ben wel de laatste die nu mogelijkheden kan wegstrepen.’’

In die chaos is het misschien een gemakkelijke reflex dat andere partijen naar de leider van de grootste partij te kijken, maar ongebruikelijk is dat niet. Wim Kok begon als kandidaat-premier in 1994 te schrijven aan een conceptregeerakkoord toen er een impasse was en kreeg daarmee partijen weer aan tafel. Toch wordt deze optie in VVD-kringen vooralsnog weggewuifd. Rutte zou er ook bij informateur Schippers op kunnen aandringen om een extra informateur te benoemen van een andere partij. Maar ook die mogelijkheid lijkt nog niet aan de orde.

Eerst moeten alle fractieleiders morgen nog eens informateur Edith Schippers om de hopeloosheid van de situatie te bevestigen. Achter de schermen zal Rutte tegelijk de geringste beweging aangrijpen om de formatie een nieuwe, fase in te begeleiden. Die zou dan kunnen beginnen als dinsdag het debat over de impasse wordt gehouden.

Met telefoontjes, appjes en informele kopjes koffie kan Rutte de tussenliggende tijd benutten om onwillige partijleiders uit hun groef te trekken. Precies waar hij al jaren ervaring mee heeft.