Energiebedrijven: pas op met 'stoere taal' over aardgasloze huizen

Plannen van gemeenten over het schrappen van aardgas uit huizen lijken veel te rooskleurig. “Overheden onderschatten de complexiteit van hun groene ambities”, stelt Medy van der Laan namens vrijwel alle Nederlandse energieleveranciers. De oud-staatssecretaris van Cultuur is tegenwoordig voorzitter van de brancheclub Energie-Nederland. Daar zijn meer dan zestig energieleveranciers lid van, zowel fossiele als groene bedrijven.

Bijna honderd Nederlandse gemeentes verklaarden onlangs dat ze kort na 2030 alleen nog woningen zonder aardgas hopen te hebben. Van der Laan is verbaasd over het gemak waarmee gemeenten die voorspelling doen. In een interview met Trouw noemt het ‘energieboegbeeld’ dit ‘stoere taal die voor burgers niet behapbaar is’. "Het is goed dat gemeenten hier, met behulp van bedrijven en energienetbeheerders, mee bezig zijn. Maar schep geen irreële verwachtingen."

Vanwaar haar scepsis bij de duurzame gemeentelijke doelen? Een logische gedachte: energieleveranciers willen niet dat mensen ‘aardgasloos’ gaan wonen, want dan verliezen ze klanten. Die gemakkelijke redenering gaat volgens Van der Laan niet op. Want als woningen elektriciteit of warmte gaan gebruiken in plaats van gas, moeten ze daarvoor nog steeds klant zijn bij een energieleverancier. Demissionair minister Henk Kamp (VVD) stelde in zijn ‘Energieagenda’ dat gas in 2050 helemaal passé moet zijn. "Laten we die hele periode van 33 jaar benutten", oppert Van der Laan.

Onnodig uitstelgedrag

Daar denken milieuorganisaties totaal anders over. Organisaties zoals Greenpeace, Milieudefensie en Natuur & Milieu vinden dat de Nederlandse huishoudens niet in 2050, maar al in 2030 'van gas los' moeten zijn. Dat kan ook, stellen ze. Daarbij wijzen ze overstap van kolen naar gas in huishoudens, in de jaren zestig. Die transformatie voltrok zich ook zo'n beetje in tien jaar. Nu de tijd nemen tot 2050 ziet de milieubeweging als onnodig uitstelgedrag. CV-ketels moeten snel weg, net als gasovens en -kooktoestellen.

Maar keuzes over vervangende technieken ontbreken ondertussen nog bij gemeenten. Oude flats en hoogbouw ‘gasloos’ maken is duur en technisch lastig. Huiseigenaren zitten met allerlei vragen over techniek en kosten, aldus de Vereniging Eigen Huis.

Steden waaronder Amsterdam en Arnhem proberen het afscheid van aardgas in te luiden door eerst enkele oudere woonwijken aan te wijzen, die moeten overstappen op een schone energietechnieken of combinaties. Energie kan uit warmtepompen komen, zonnepanelen, uit de bodem en de buitenlucht. Aardgas vervangen door groen gas, geproduceerd uit mest of GFT-afval, kan in theorie ook. Maar dat is nauwelijks beschikbaar.

Volgens Van der Laan is het slim om nieuwbouwwijken niet meer aan te sluiten op het gasnet. Maar in plaats van sanering van gasbuizen uit oude huizen, zet het volgens haar meer zoden aan de dijk om het gasgebruik van bedrijven en fabrieken te verminderen. Volgens de milieubeweging bestaat de luxe van keuzes niet, wil Nederland recht doen aan het internationale klimaatakkoord van Parijs. Daarvoor moet alle fossiele energie verdwijnen.

Lees hieronder het interview met Medy van der Laan

‘De mensen moeten er wel blij van worden’

Ze mag zich ‘het gezicht’ van de energiebranche noemen. Medy van der Laan (48) staat sinds 2015 aan het hoofd van de brancheclub van alle stroom- en gasleveranciers, Energie-Nederland. Gezeteld aan het Plein in Den Haag met – handig voor lobbywerk en overleg – de Tweede Kamer als directe buur. Van der Laan vertegenwoordigt zowel groene bedrijven zoals Vandebron, Greenchoice en Pure Energie als de fossiele reuzen waaronder BP, Statkraft en Gazprom. Ze komt binnen, schudt de hand, en overhandigt direct een lobbybrochure, vol wensen en visies. De landelijke koers is duidelijk, zeker na het sluiten van het klimaatakkoord van Parijs. Fossiele energie moet het veld ruimen, de toekomst is volledig ‘groen’. Maar: hoe snel kan dat geregeld worden, en hoe precies?

Eerst maar even over de kolencentrales. Kunnen ze nu wel of niet dicht?

“Daarover is de energiesector nog altijd in overleg met de rijksoverheid. De eigenaren van de centrales staan er wel voor open. Mits ze natuurlijk compensatie krijgen en er goede afspraken worden gemaakt. Ze zijn zakelijk, maar constructief. Vergis je niet: de bedrijven willen zelf ook snel duidelijkheid hebben, voor hun personeel en hun investeringskeuzes. De discussie over de laatste vijf kolencentrales loopt nu al zó lang, dat vind ik wel jammer. Ik had graag gezien dat minister Kamp een helder besluit had genomen. Zolang de toekomst van de kolencentrales nog ongewis is, kunnen bedrijven ook niet investeren in schonere technieken zoals opslag van CO2 of duurzame biomassa. En nu de formatiepoging is geklapt, is uitsluitsel weer verder weg.”

Terwijl die onduidelijkheid voortduurt, neemt de maatschappelijke druk om te stoppen met steenkool snel toe.

“Dat zie ik anders. Het debat was eerst verhit en emotioneel. Vooral in de periode voordat de Tweede Kamer eind 2015 een motie aannam om onderzoek te eisen naar sluiting van de kolencentrales, in overleg met de eigenaren. Er moet nu een besluit vallen waar de energiebedrijven zich in kunnen vinden. Dan hoeven er geen rechtszaken over te worden gevoerd. Ook tegenstanders van steenkool weten daarom dat de politiek er met de energiesector uit moet komen. Ik ben positief, want de discussie wordt nu een stuk rationeler gevoerd, zakelijker. Een jaar geleden, toen was er elke week wel gedoe in de discussie over kolencentrales.”

Dan over aardgas. Kunnen we stoppen met die fossiele energie?

“Bij het afsluiten van gas in huizen kom je in het domein van de privésfeer. Het gaat om grote ingrepen bij mensen thuis. Dat is nogal wat. Ik vind daarom dat je rust moet betrachten. In de Energieagenda van minister Kamp staat dat we aardgas afbouwen richting 2050. Gebruik die volle 33 jaar. Stop tijdig met gasgebruik in huizen, maar niet ongeduldig. De gebouwde omgeving neemt zo’n 13 procent van de CO2-emmissies voor zijn rekening, de industrie en energiesector ruim 50 procent. Als je snel de CO2-uitstoot wil verlagen kun je grote stappen zetten door aanpassingen in deze sectoren.

Ik vind dat de politiek op dit moment wel erg sterk focust op de particuliere woningmarkt. Er komen voorstellen waarvan ik denk: nou, daar zal niet iedereen direct voor openstaan. Gemeenten die zeggen: rond 2030 is iedereen van het aardgas af en zijn we energieneutraal, die verkondigen stoere taal die voor veel mensen niet behapbaar is.

Stoppen met aardgas klinkt als een technisch en rationeel proces, maar dat is het niet. Het is een sociaal proces, waarin je mensen moet voorbereiden en meenemen. Niet iedereen zegt zomaar: kom maar binnen om de leidingen en de cv-ketel weg te halen. Zonder te willen somberen: laten we niet onderschatten hoe complex de emoties van mensen zijn. Het is wel de bedoeling dat mensen blij worden van de grote veranderingen die nodig zijn voor duurzaamheid.”

Welke rol gaat duurzame energie spelen?

“Windmolens en zonne-energie zijn nodig om duurzaam te worden. Ik wil ook reëel zijn over de nadelen van deze schone energie: het maakt het energiesysteem minder stabiel. Op dit moment heeft Nederland genoeg capaciteit ter aanvulling op de groene energieproductie, die afhankelijk is van het weer. Uit prognoses van netbeheerder Tennet blijkt wel dat er na 2020, als we steeds meer schommelende stroomproductie uit wind en zon hebben, korte schaarstemomenten kunnen gaan ontstaan. Een paar dagen of weken.

Bijvoorbeeld in de winter, als er weinig zon en wind is in Nederland en Duitsland, zodat we ook weinig stroom kunnen importeren. Daar hoeven we nu niet over te panieken. Er komen nieuwe verbindingen met het buitenland bij. En ook grootschalige opslag van stroom kan een oplossing zijn. Dat zou in de toekomst kunnen met bijvoorbeeld waterstof. Er is nog wel innovatie voor nodig. Sterker inzetten op getijdenstroom kan ook helpen om het energiesysteem stabiel te houden, want dit is een stabiele vorm van schone energieproductie.”

Minder energie gebruiken, dat helpt toch ook?

“Zeker. Energie besparen is voor consumenten ook sneller en makkelijker te regelen dan helemaal van het gasnet afstappen. Je kunt vrij gemakkelijk isoleren, al kost dat natuurlijk ook geld. Maar daar hoef je geen buizen voor te verleggen. Het is belangrijk dat er normeringen voor de langere termijn komen, die bepalen hoe energiezuinig huizen in de toekomst moeten zijn. Dan kunnen consumenten daarop rekenen. Wanneer je dan een huis koopt, kun je er rekening mee houden welke kosten je moet maken om aan de toekomstige normen te voldoen. Het gaat om forse investeringen. Bij mensen met huurhuis in de sociale sector kunnen de woningcorporaties investeren. Huiseigenaren zonder eigen geld hebben wel financiële hulp nodig van de overheid, want de energietransitie moet wel eerlijk verlopen.”

Nog even met het oog op de formatie: wil de energiesector een klimaatminister?

“We willen graag een klimaatwet en een nieuw energieakkoord, met afspraken tot 2030. Ik zeg niet: er moet per se ook een klimaatminister komen. Kijk eens welke departementen er allemaal betrokken zijn bij het klimaatvraagstuk. Verkeer, landbouw, wonen, energie – noem maar op. Het is een illusie dat je alles kunt bundelen tot één ministerie, dan houd je geen departement meer over. Maar het zou wel goed zijn als er een coördinerende minister komt, die alle zaken die spelen rond klimaat overziet.”

Tot eind 2021 energiebaas

Medy van der Laan is de voorzitter van Energie-Nederland, de brancheorganisatie van Nederlandse energieleveranciers.

Ze was eerder actief als D66-politica. Tussen 2003 en 2006 was Van der Laan staatssecretaris van onderwijs, cultuur en wetenschappen. Ze is voor een termijn van zes jaar, tot eind 2021, aangesteld als topbestuurder in de energiebranche.

Lees ook: Bewoners zijn aan zet bij de ban op aardgas