Straatsburg opdoeken? Blijf vooral dromen
Brussel-Straatsburg - Het maandelijkse verhuiscircus van het Europees Parlement blijft een van de grootste EU-ergernissen van burgers én Europarlementariërs zelf. Een nieuw voorstel voor de beëindiging ervan lijkt gedoemd te mislukken. Maar: 'Dit parlement grijpt elk kapstokje aan'.
Ziezo, het zit er weer op: verhuiscircus Straatsburg, editie mei 2017. Het geratel van rolkoffertjes, dat de Elzasser horecabazen maandagmiddag weer als muziek in de oren klonk, verplaatste zich gisteren in omgekeerde richting, terug naar vliegveld, treinstation of auto. De stilte wordt nog slechts doorbroken door het gesmoorde gezoem van vaatwassers.
Tik 'verhuiscircus' in, en de zoekmachine leidt je direct naar Straatsburg. Andere verhuiscircussen zijn er niet in de wereld.
De jaarlijkse kosten van het maandelijkse heen-en-weer-gesleep van mens en materieel tussen de Europese parlementszetels Brussel en Straatsburg, bedragen 114 miljoen euro, zo becijferde de Europese Rekenkamer in 2014. Bijbehorende CO2-uitstoot: elf- tot negentienduizend ton. Het immense parlementscomplex staat het grootste deel van het jaar leeg. Een klein team vast personeel moet inbraken voorkomen en verhinderen dat de legionella-bacterie welig gaat tieren in de waterleidingen.
De jaarlijkse kosten van het maandelijkse heen-en-weer-gesleep tussen de Europese parlementszetels Brussel en Straatsburg, bedragen 114 miljoen euro
Elke maand begeven zich enkele duizenden mensen naar de lieflijke provinciestad, een kleine 450 kilometer ten zuidoosten van Brussel: Europarlementariërs en hun medewerkers, leden van de Europese Commissie en de Raad, ambtenaren, journalisten.
Velen van hen zijn zo murw gebeukt door dit jarenlang lijdzaam ondergane ongemak dat ze met hun ogen beginnen te draaien als iemand van buiten de Brussel/Straatsburg-bubbel weer eens over dat verhuiscircus begint te zeuren.
Stockholmsyndroom
Verspilde moeite, is de eerste gedachte van de ervaringsdeskundigen. We weten dat we er allemaal vanaf willen, behalve de Fransen, en die hebben vetorecht, dus hou er maar over op. Het mag dan EU-ergernis nummer één zijn: niets aan te doen, fact of life. Wen er maar aan.
Misschien lijden veel pendelaars aan een soort stockholmsyndroom: ze zijn stilletjes gaan houden van de stad die hen gegijzeld houdt. Daardoor lukt het ze niet om zich nog langer op te winden over de verspilling.
Maar de antiverhuiscircuslobby kreeg de afgelopen weken opeens vleugels, met dank aan de Britten. De nieuwe hoop werd aangezwengeld door de Brexit-discussie over twee EU-agentschappen die nu nog in Londen zetelen: het prestigieuze Europese Medicijnenagentschap (EMA, 890 man vast personeel) en de kleinere Europese Bankautoriteit. Ongeveer twintig steden (waaronder Amsterdam) vechten om deze bureaus van Londen over te nemen, vooral het EMA. De regio die dat kroonjuweel binnensleept, kan een economische injectie verwachten.
Bij de antiverhuiscircuslobby ging een lampje branden. Is dit geen gouden kans om ons van die eeuwige ergernis te verlossen? Gun Straatsburg die twee agentschappen - kantoorruimte genoeg - en Frankrijk zal zijn trots inslikken.
Bovendien: zit er inmiddels niet een frisse, niet-traditionele president in het Elysée? Heeft deze Emmanuel Macron niet steeds gezegd dat de bezem door de Europese Unie moet? Welnu, begin maar met Straatsburg, monsieur Macron. Iedereen blij, en de kritische EU-burger zal denken: nee maar, de EU heeft zowaar enig zelfreinigend vermogen.
Als een oplossing te mooi lijkt om waar te zijn, is dat vaak ook zo. Hier volgen de drie voornaamste hindernissen die de agentschappenruil in de weg staan.
1. Verdragswijziging
Voor het opheffen van 'Straatsburg' is een EU-verdragswijziging nodig. Hoewel Macron en de Duitse bondskanselier Merkel deze week te kennen hebben gegeven dat het openbreken van het verdrag 'niet langer taboe' is, hebben ze andere veranderingen in gedachten.
Bovendien staan veel EU-landen er niet om te springen. Nederland bijvoorbeeld. Demissionair premier Rutte noemde het agentschappen-idee vorige maand 'ingewikkeld', vanwege die benodigde verdragswijziging. "Voor je het weet, heb je allerlei anderen die zeggen: als we tóch over verdragswijziging praten, heb ik nog wel tien leuke puntjes."
Europarlementariër Esther de Lange (CDA) is teleurgesteld in deze opstelling. "Je kunt bij voorbaat wel zeggen: dit is lastig, maar politiek gezien ligt hier een kans. Dit parlement pakt elk kapstokje en de kapstokjes worden steeds realistischer. Tien, vijftien jaar geleden was je nog een roepende in de woestijn als je je tegen dat verhuiscircus uitsprak. Dan zeiden ze: daar heb je die Hollanders weer met hun centenkwestie. Inmiddels wil 85 procent van de parlementariërs alleen in Brussel vergaderen."
2. Het Franse verzet
Dat Macron zomaar even de Straatsburg-traditie de nek om zal draaien, is een illusie. "Hij is ook gehecht aan Straatsburg", zegt de Franse sociaal-democratische Europarlementariër Christine Revault d'Allonnes-Bonnefoy, verwoed verdedigster van Straatsburg, zoals bijna alle Franse Europarlementariërs. "Macron heeft hier gestudeerd, dus hij kent de stad goed. Hij is ook gehecht aan het feit dat de parlementszetel in Frankrijk is."
Revault reageert met vriendelijke verbazing op de stelling dat het verhuiscircus tot de grootste EU-ergernissen van Nederlandse burgers behoort. "Echt waar? Is dat de werkelijke reden voor de euroscepsis in Nederland? Niet het gebrek aan sociale bescherming in Europa, of de schandalen met belastingontwijking? Dus als wij beslissen om Straatsburg achter ons te laten en alleen nog in Brussel vergaderen, roepen alle eurosceptici: O, maar nu zijn we tevreden met de EU? Daar geloof ik niets van."
Dus als wij alleen nog in Brussel vergaderen, roepen eurosceptici dan: O, maar nu zijn we tevreden met de EU?
Ze hamert op de geschiedenis en de symboliek van Straatsburg, de stad die tijdens vele bloedige oorlogen in de 19de en 20ste eeuw dan weer Duits, dan weer Frans grondgebied was. "Het parlement is altijd hier geweest. Dat er ook in Brussel een vestiging zit, is omdat de commissie en de raad daar zitten. Historisch gezien bevindt het parlement zich in Straatsburg. Frankrijk heeft Europa mede-gecreëerd."
Het kernidee van de agentschappen-oplossing is dat Frankrijk moet worden gecompenseerd voor het opgeven van zijn trotse bezit, de EU-parlementszetel. Op het oog steken die agentschappen schril af bij de statuur van het parlement. De paus en de VN-secretaris-generaal (die was er woensdag) zullen niet snel langskomen op het EMA, om over al die journalisten maar te zwijgen.
Is er dan echt niets te bedenken om Frankrijk tevreden te stellen? Is geen enkele compensatie groot genoeg? "Niets", zegt Revault meteen, met een glimlach.
Paul Tang (PvdA), uit dezelfde sociaal-democratische groepering als Revault, ziet ook in dat de agentschappen de grandeur van het parlement missen. "Misschien moeten we de Europese toppen van regeringsleiders (vier à zes keer per jaar, red.) van Brussel naar Straatsburg brengen. Dat speelt wél in op de Franse behoefte aan grandeur. Maar de andere landen moeten behalve een wortel ook een stok gebruiken, om Frankrijk onder druk te zetten. Je moet ook durven duwen, en duidelijk maken dat die Straatsburg-kwestie voor ons echt een graat in de keel is. Dat het maar niet lukt om er een einde aan te maken, is de spuuglelijke kant van de EU."
(Tekst gaat verder onder de afbeelding)
3. Luxemburg en Duitsland
Dat Frankrijk als enige de boel saboteert, is een misverstand. Ook Luxemburg zou het opheffen van 'Straatsburg' gepassioneerd blokkeren. Onderschat het kleine groothertogdom niet. Als alle EU-landen vetorecht hebben, doet omvang er niet toe en is Malta net zo machtig als Duitsland.
Als EU-land van het eerste uur, nog immer een pro-EU-bastion, heeft Luxemburg altijd tegengas gegeven bij de machtsconcentratie in Brussel. Daarnaast herbergt het land een paar belangrijke EU-instituties en bureaus, met als belangrijkste het Europees Hof van Justitie.
Ook het secretariaat van het Europees Parlement zit in Luxemburg, waarmee het parlement eigenlijk drie vestigingsplaatsen heeft. Mocht de 'single seat'-campagne er ooit in slagen Brussel tot enige zetel te benoemen, dan kan ook Luxemburg die tent sluiten.
Dat het maar niet lukt om het maandelijkse verhuiscircus te schrappen, is de spuuglelijke kant van de EU
"Dat zou bijzonder pijnlijk zijn, er werken twee- tot drieduizend mensen", zegt de Luxemburgse Europarlementariër Georges Bach, een christen-democraat. Net als zijn Franse collega Revault is hij niet tegen dat 'single seat'-idee, als het maar Straatsburg wordt, niet Brussel.
"Het idee was om dat parlement op de Frans-Duitse grens te zetten", zegt Bach. "Dat was vroeger relevant en nu eigenlijk meer dan ooit, met die hernieuwde Frans-Duitse as. Ik weet dat veel EU-burgers schande spreken over die hoge kosten. Maar als het om kostenbesparingen gaat, weet ik nog wel wat andere posten in de EU-uitgaven."
Ook Bach hecht aan historie en symboliek, maar ook aan geografische spreiding van de EU-instellingen. "We hebben de sluipende ontwikkeling gezien dat alles naar Brussel verhuist. Dat is niet per se gunstig."
Grootmacht Duitsland speelt een bijzondere rol in deze discussie. Denk alleen al aan Frankfurt, vestigingsplaats van de Europese Centrale Bank. Berlijn houdt doorgaans de kaken op elkaar als het over Straatsburg gaat. Gezien het oorlogsverleden zou het ook bepaald niet kies zijn als Duitsland Frankrijk oproept om zich terug te trekken uit Straatsburg.
Au. Weer die symboliek, weer die historie waar sommige andere landen zo weinig boodschap aan hebben. Die zien alleen maar een verhuiscircus. "Nederlanders bekijken dit puur met een economische bril", besluit Bach.
(Tekst gaat verder onder de afbeelding)
Kruispunt van Europa
Zelfs als het dit keer niet lukt met die agentschappen: de discussie leeft voort en er is merkbaar iets aan het verschuiven, zegt De Lange (CDA). Zij bespeurt ook bij de Fransen zelf het begin van een besef dat het huidige circus-model niet voor de eeuwigheid is.
We hebben de sluipende ontwikkeling gezien dat alles naar Brussel verhuist. Dat is niet per se gunstig
Ook de Straatsburgers zelf zien volgens haar in dat de permanente komst van het medicijnenagentschap goed zou zijn voor de leefbaarheid van hun stad. De Lange: "Zij hebben liever die EMA-mensen die hier komen wonen, die hun kinderen naar school brengen, dan die mensen die hier op maandag arriveren met die vervelende rolkoffers en er op donderdag weer uit rollen."
Intussen lacht Barack Obama vanaf een affiche op Place Broglie, bekend van de kerstmarkt, de passanten toe. Naast zijn foto de tekst 'Straatsburg, symbool van een verenigd Europa, vreedzaam en vrij'. Dat zei Obama op 3 april 2009, koud 73 dagen Amerikaans president, tijdens zijn bezoek aan deze historische grond.
Dat affiche hangt er straks niet meer, maar het bruingekleurde bord 'Straatsburg, kruispunt van Europa' staat stevig in de grond langs snelweg A4. Telkens weer passeren de artiesten uit het verhuiscircus dat bord, voordat ze zich storten op hun maandelijkse kunstjes: debatten, resoluties, stemmingen, amendementen en persconferenties. Nog 24 nachtjes slapen en ze mogen weer.