Hoe de kansen van WikiLeaks' Julian Assange keerden

De regering in Quito zei vrijdag Assange asiel te zullen verlenen als hij erin slaagt Ecuador te bereiken.

De beslissing op vrijdag van Zweedse aanklagers om het onderzoek naar een mogelijke verkrachting door Assange na bijna zeven jaar te laten vallen, is voorlopig het hoogtepunt van een periode waarin de perspectieven steeds rooskleuriger werden voor de voorman van WikiLeaks.

Die periode begon in december 2015. Assange publiceerde toen al haast tien jaar geheime documenten. In het begin honderdduizenden diplomatieke berichten van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken, later ook de e-mails van CIA-baas Brennan, stukken over het handelsverdrag TTIP, e-mails van de Syrische president Assad en recent overzichten van het wapenarsenaal van de hackers van de CIA.

Met name die eerste reeks diplomatieke berichten veroorzaakte wereldwijd nervositeit bij regeringen, de Amerikaanse in het bijzonder. Mede omdat Assange, een transparantieactivist, alles publiceerde en nauwelijks documenten redigeerde, waardoor namen van diplomaten en methoden publiekelijk bekend werden. Westerse media citeerden gretig uit het gepubliceerde materiaal.

Op de vlucht

Toen bekend werd dat Assange achter het platform stak, sloeg hij - bevreesd voor Amerikaanse represailles - op de vlucht. Hij sliep op luchthavens en dook onder bij vrienden. In augustus 2010 vroeg Zweden om zijn arrestatie nadat twee vrouwen hem beschuldigden van verkrachting. Een dag later werd dat arrestatiebevel ingetrokken, om tien dagen later weer opnieuw van kracht te worden.

Assange heeft altijd geclaimd dat de beschuldigingen onterecht zijn en dat de werkelijke reden van het arrestatiebevel uitlevering via Zweden aan de Verenigde Staten zou zijn. Na vele omzwervingen en ontduikingen trok Assange vanwege een internationaal arrestatiebevel in juni 2012 de Ecuadoriaanse ambassade in Londen in. Engeland reageerde door politiemensen voor de ambassade te posteren.

Lang leek er geen uitweg te zijn, tot december 2015. Een werkgroep van de Verenigde Naties oordeelde toen dat hij onterecht vast zat in de ambassade en dat hij recht had op fysieke vrijheid en compensatie. Assange zag die uitspraak als een belangrijke morele opsteker. Zijn situatie veranderde er echter niet door omdat Engeland de uitspraak verwierp en de politieagenten voor zijn deur handhaafde.

Een tweede moment volgt op 22 juli 2016. WikiLeaks publiceert bijna 20 duizend e-mails van de top van de Democratische Partij. Daarmee mengt Assange zich moedwillig in de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Hij noemt de publicatie een eerste in een reeks 'Hillaryleaks', vernoemd naar de Democratische presidentskandidaat Hillary Clinton. De twee hebben een turbulente geschiedenis. Clinton was minister van Buitenlandse Zaken toen Assange Amerikaanse diplomatieke berichten publiceerde. Zij vond dat die publicaties terroristen zouden helpen en dat informanten in gevaar zouden komen. De onthullingen brachten ook details over Clinton naar boven, zoals haar nauwe banden met Google en haar toestemming om onder meer de biometrische gegevens van oud-VN-baas Ban Ki Moon te verzamelen.

Liefdesverklaring van Trump

'Ik hou van WikiLeaks', schreeuwt Donald Trump een maand voor zijn verkiezing op een bijeenkomst in Pennsylvania. De winst van Trump en zijn openlijke liefdesverklaring aan WikiLeaks lijken Assange wat lucht te geven. Zijn rivaal Clinton is in elk geval niet de nieuwe president van de Verenigde Staten geworden.

De kansen voor Assange om ooit zijn kamer in de ambassade te verlaten groeien. Dat is na vier jaar ook wel een noodzaak aan het worden. Het geduld van Ecuador met de gast lijkt op. De aanwezigheid van Assange in de relatief kleine ambassade - één verdieping, vier kamers - zorgt voor flinke spanningen. Assange heeft last van stressaanvallen en zou bij tijd en wijlen hard schreeuwen. Ook zijn er meldingen van vechtpartijen met het ambassadepersoneel. De Ecuadorianen wijten het vooral aan zijn isolement en aan lichamelijke verzwakking. Hij heeft last van zijn rug door een slecht bed, zijn zicht is beperkter doordat hij nooit verder dan een paar meter kijkt en hij heeft een structureel tekort aan zonlicht.

Zijn opsluiting maakt Assange ook paranoïde. Op het balkon van de kamer aan de voorzijde komt hij niet, uit angst te worden ontvoerd. En met gasten neemt hij verschillende voorzorgsmaatregelen om veilig te kunnen communiceren. Als hij met mensen van WikiLeaks over vertrouwelijke zaken praat, buigt hij zich voorover en zet de muziek keihard aan. Ook gebruikt hij codewoorden tijdens het praten en schrijft hij woorden op om afluisteren te bemoeilijken. Hij denkt dat de kamers vol afluisterapparatuur zitten. In een van de kamers zijn van bovenaf gaten geboord.

Chelsea Manning

Vlak voordat Obama afzwaait als president, besluit hij Chelsea Manning vervroegde vrijlating te geven. Manning zou WikiLeaks 260 duizend overheidsdocumenten hebben gegeven en een video waarop de moord door Amerikaanse soldaten van Irakese burgers en journalisten van Reuters te zien is. Zij werd veroordeeld tot 35 jaar gevangenisstraf. Toch komt ze, toevallig deze week, vroeger vrij dankzij de gratie van Obama. Het laat nog eens zien dat de kansen voor Assange aan het keren zijn.

Meer lezen

Zo leefde klokkenluider Chelsea Manning tussen 424 mannen in militaire gevangenis Fort Leavenworth.

En dan volgt vrijdag het bericht dat Assange niet langer zal worden vervolgd in Zweden. Een volgende overwinning voor de klokkenluider, maar het betekent nog niet dat Julian Assange eindelijk zijn kamer in de statige ambassade uit kan lopen. Direct na de Zweedse bekendmaking zegt de Britse politie dat Assange nog steeds wordt gezocht - zij het voor minder serieuze vergrijpen. En ook van de Amerikanen is hij niet zomaar af. Die zijn nog altijd bezig met het onderzoek naar WikiLeaks en volgens sommige media zou er snel een officiële aanklacht kunnen komen. De laatste publicatie van WikiLeaks over de hackmethoden van de CIA heeft het enthousiasme van Trump over WikiLeaks danig getemperd. Een woordvoerder van de president noemde de onthullingen 'een ondermijning van de nationale veiligheid'.

Zo blijft een aantal scenario's voor de publicist over.
1. De Britten laten hem eindelijk gaan en hij krijgt politiek asiel in Ecuador.
2. Er ligt een geheime aanklacht van de Amerikanen en de Britten arresteren hem en leveren hem uit.
3. Er komt een officiële aanklacht van de Amerikanen.
4. Assange krijgt politiek asiel in een ander land. Hij wil naar Frankrijk.
5. Assange vertrouwt het niet en blijft in de Ecuadoriaanse ambassade zitten.