Hoe deze kersverse onderminister plots in het oog van de Trump-storm is beland

1. Wie is Rod Rosenstein?

Rod Rosenstein (52) heeft er een lange carrière als openbaar aanklager en advocaat in Baltimore opzitten. Tot nu toe had hij een bijzonder eerbare reputatie als apolitiek officier van justitie. Hij was ambtenaar onder zowel George Bush als Barack Obama. Geprezen door zowel Democraten als Republikeinen, zocht hij nooit de schijnwerpers op en onderzocht hij jarenlang in alle stilte strafzaken. Volgens collega's deed hij dat altijd volgens het boekje.

Gevoelige zaken handelde hij discreet en correct af. Zoals het onderzoek naar de betrokkenheid van Bill en Hillary Clinton bij het Whitewater-schandaal. Zijn oversten in het departement Justitie prezen Rosensteins wijsheid en discretie bij het behandelen van zaken rond publieke corruptie, zelfs als jong advocaat.

Op 25 april nam zijn carrière een andere wending, toen de Amerikaanse senaat zijn benoeming als onderminister van Justitie bevestigde. Dat gebeurde met een overweldigende meerderheid van Democraten én Republikeinen. Rosenstein werd een betrouwbare keuze geacht voor een delicate positie. Omdat minister Jeff Sessions zich omwille van zijn leugens over contacten met de Russen niet meer mag moeien met het onderzoek naar Russische betrokkenheid bij de verkiezingen, kwam het toezicht op dat onderzoek immers op Rosensteins schouders terecht.

Zo werd Rod Rosenstein de tweede man in het departement Justitie. De rol leek hem op het lijf geschreven, al deed zijn benoeming hier en daar al wenkbrauwen fronsen. In februari waarschuwde de krant The Baltimore Sun: "Doe het niet. Zeg nee tegen president Trump." In een open brief noemde de krant Rosenstein een "eerbaar" publiek dienaar, die te goed was om zijn ziel te verkopen aan de regering-Trump.

2. Hoe kwam hij in het oog van de storm terecht?

Amper twee weken in zijn nieuwe functie, bevindt de man die nooit in de schijnwerpers trad zich in het oog van de storm. Dinsdag kondigde het Witte Huis aan dat president Donald Trump FBI-baas James Comey ontslagen had. Hij deed dat "op basis van de duidelijke aanbevelingen" van minister van Justitie Jeff Sessions en diens adjunct Rod Rosenstein.

De regering gaf een drie pagina's tellende memo vrij, die diezelfde dag was ondertekend door Rosenstein. In die memo staat te lezen hoe Comey's aanpak van het onderzoek naar de e-mails van Hillary Clinton de reputatie en de geloofwaardigheid van de FBI en het departement Justitie heeft aangetast. En dat het onbegrijpelijk is dat Comey weigerde toe te geven dat hij fout zat. 

Rosenstein stelt in de memo dat Comey zijn bevoegdheid overschreden heeft met mededelingen aan de media en zijn beslissing de heropening van het e-mailonderzoek, enkele weken voor de verkiezingen, bekend te maken. Onderzoekers horen hun job in stilte te doen, luidt het. Wat Comey daarentegen deed, is "een schoolvoorbeeld van wat federale actoren geleerd wordt niet te doen".

De memo stelt nét niet expliciet dat het aanbevolen is Comey te ontslaan. Maar wel bijna. "De manier waarop de directeur het onderzoek aanpakte, was verkeerd. Bijgevolg is het onwaarschijnlijk dat de FBI het vertrouwen van het publiek en het Congres terug kan winnen tot ze een directeur heeft die de ernst van fouten en beloftes begrijpt zodat ze zich nooit meer zullen herhalen."

3. Is hij echt de grote boeman?

Het was Rosenstein - niet Trump, niet Sessions - die de memo schreef en ondertekende. Het was Rosenstein die nadien moest zeggen dat Comey's ontslag niets te maken heeft met het onderzoek van de FBI naar de Russische inmenging bij de verkiezingen. En het is Rosensteins reputatie die op het spel staat.

De vraag die op ieders lippen brandt, is of iemand in het Witte Huis hem gevraagd heeft dit te doen. Tegen een journalist van The Boston Globe, die hem de vraag stelde, zei Rosenstein: "Ik ga daar niet over spreken. Verbaast je dat?"

Woordvoerder van het Witte Huis Sean Spicer verzekerde gisteren dat het initiatief voor de memo van Rosenstein kwam. "Het was volledig van hem. Het was een beslissing van het departement Justitie."

Maar verslagen in de media doen op zijn minst het vermoeden wekken dat er mogelijk meer aan de hand is. CNN meldde gisteren op basis van bronnen in het Witte Huis dat enkele vertrouwelingen en adviseurs van Trump de afgelopen week op de hoogte werden gesteld van zijn voornemen om Comey te ontslaan. Twee mensen die wisten dat het einde van de FBI-baas naderde, waren Jeff Sessions en Rod Rosenstein. 

Zij gingen aan de slag om het ontslag te rechtvaardigen, aldus CNN. Toen Trump dinsdag zijn besluit had genomen, gooiden zij het op Comeys afhandeling van het Clinton-onderzoek - een onderzoek dat al bijna een jaar geleden was afgesloten. Maar het opzetje was duidelijk: Trump had een stok nodig om de FBI-directeur mee te kunnen slaan. 

Een bericht in The Washington Post versterkt dat vermoeden. Volgens de krant zou Rosenstein ermee gedreigd hebben ontslag te nemen omdat hij door Trump en Spicer naar voren werd geschoven als de belangrijkste aanjager van het ontslag, terwijl dat allang besloten was. 

Had Trump een integere man nodig om Comey's ontslag te rechtvaardigen? En vond hij die in de onderminister van justitie? En zo ja, wat heeft de alom gerespecteerde ambtenaar ertoe aangezet om op te draven als Trumps spreekbuis?

"Hij kan niet beïnvloed worden, hij kan niet gekocht worden, hij kan niet onder druk gezet worden", zei een bevriende advocaat recent aan Legal News Line. "Hij heeft geen ons van een politicus in hem. Hij neemt beslissingen om de juiste redenen, en kan die redenen motiveren", klonk het elders.

De kans dat Rosenstein gelooft wat hij schreef, is dan ook reëel, meent commentator Leon Neyfakh van nieuwssite Slate. "Maar wat Rosenstein gelooft, maakt niet echt veel uit. Hij was gewoon het mondstuk dat Trump nodig had om het onderzoek te doen stoppen. Hij was betrouwbaar, stond niet bekend als vertrouweling van Trump, en was overtuigd dat Comey echt verdiende om ontslagen te worden."

Volgens Michael Vatis, die van 1994 tot 1998 werkte voor het departement Justitie, lijkt Rosenstein nu geblokkeerd te zitten tussen zijn eigen overtuigingen en hoe de realiteit er nu lijkt uit te zien. "Zowel Rosenstein als Comey dachten het juiste te doen. Ze waren zo overtuigd van hun eigen gelijk dat ze niet zagen dat ze gebruikt werden voor politieke doeleinden", zo zei hij aan Slate.

Slachtoffer of niet, David Leonhardt van The New York Times is in een opiniestuk hard voor Rosenstein. "Zijn reputatie is permanent beschadigd, zoals hij verdient. Laat dit een les zijn voor andere ondergeschikten en bondgenoten van Trump. Rosensteins afstand van de basisprincipes van ethisch beleid mag iedereen herinneren aan de risico's van het aansluiten bij team-Trump."

4. Wat gaat/moet Rosenstein nu doen?

De grote vraag is of Rosenstein zich in stilzwijgen zal blijven hullen, wetende dat de waarheid bij hem ligt. "Ik geloof dat het cruciaal is voor het Amerikaanse volk om vertrouwen te hebben in de integriteit van ons onderzoek", zei hij eerder. Wellicht beseft hij dat het nu zijn eigen integriteit is die op het spel staat.

De redactie van The New York Times doet vandaag in een open brief aan Rosenstein een beroep op die integriteit. "Op dit hachelijke moment bent u de persoon met de meeste autoriteit om het vertrouwen van de Amerikanen in hun regering te herstellen. We leven met u mee: dat is een grote druk. Gezien uw onberispelijke reputatie voelt u ongetwijfeld een zekere nood, een verplichting om te handelen."

"Weinig ambtenaren hebben ooit voor een keuze gestaan die zo belangrijk is als die van u - hun geweten volgen of gehoorzamen aan een leider die aan een onderzoek probeert te ontkomen. Elliot Richardson en William Ruckelshaus, die nobel handelden in het Watergateschandaal, komen in ons op. U kan uw naam toevoegen aan die korte, heroïsche lijst. Ja, het kan u uw job kosten. Maar het zou uw eer redden, en nog zoveel meer."