Bert Wagendorp: we polderen in Nederland met alles, zelfs met herdenken

Het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI) vindt het 'buitengewoon triest' dat de herdenking van omgekomen vluchtelingen vanavond plaatsvindt op de Amsterdamse Nieuwmarkt, terwijl tegelijkertijd op de Dam de Nationale Dodenherdenking wordt gehouden. Op de Nieuwmarkt werden tijdens de Tweede Wereldoorlog Joden verzameld voor deportatie naar de vernietigingskampen.

Het is buitengewoon triest dat er in dit land altijd mot ontstaat rond de herdenking van de doden uit WO II - daar is het uiteindelijk allemaal mee begonnen.

In 2010 verscheen van de hand van Maud van de Reijt het boek Zestig jaar herrie om twee minuten stilte - Hoe wij steeds meer doden gingen herdenken. Daarin beschrijft zij de voortdurende politisering van de dodenherdenking en alle beschamende onenigheid die daaruit voortkwam.

In de jaren vijftig lag de nadruk op de herdenking van de gevallen verzetsstrijders, en níét op de ruim honderdduizend Nederlandse Joden die niet meer terugkwamen uit de Duitse vernietigingskampen: Waalsdorpervlakte boven Westerbork. Nog in 1960 keurden B en W van Amsterdam het herdenkingsprogramma af, vanwege een 'te zwaar Joods karakter'. 'Niet te veel nadruk op leggen', stond er in de nota van het college, woorden waaruit schaamte sprak en het politieke streven een zwarte pagina uit onze historie te bedekken. Die houding veranderde pas toen we in de jaren zestig durfden te erkennen dat Nederland verzetshelden had gekend, maar nog veel meer collaborateurs, meelopers en wegkijkers.

In 1961 besloot het kabinet dat voortaan ook alle sinds mei 1940 omgekomen slachtoffers van oorlogs- en vredesmissies zouden worden herdacht, inclusief de tijdens de politionele acties en de Korea-oorlog omgekomen militairen. Dat is sindsdien officieel zo gebleven, maar het maakte geen eind aan de verwarring. In de jaren daarna waren er bijvoorbeeld ook pleidooien om slachtoffers van apartheid in de herdenking te betrekken en zelfs om stil te staan bij de 'slachtoffers' van de woningnood. Er werd volgens Van de Reijt een deken gelegd over het verleden 'als gevolg van actuele politieke omstandigheden': dat was belangrijker dan 'de werkelijke geschiedenis'.

We polderen hier met alles, zelfs met herdenken. In 2014 publiceerde een werkgroep onder voorzitterschap van Jacques Wallage het 'visiedocument' Kom vanavond met verhalen..., om duidelijkheid te scheppen en een terugkeer te bepleiten naar de kern van de 4-meiviering, de doden van WO II. Maar ook dat hielp niet: dominee Rikko Voorberg wil nu ook de gestorven vluchtelingen meenemen in de herdenking, onder het motto 'werkelijk herdenken van gruwelijkheden toen moet effect hebben op ons handelen van nu'. Dat is zo - dat zou in elk geval zo moeten zijn.

Als we al het leed van de wereld op één hoop willen gooien, hebben we niet meer in de gaten wat we doen en doen we uiteindelijk niks meer, zei Hanna Luden van het CIDI. Dat is óók waar, en wat mij betreft een helderder waarheid dan die van Voorberg. Het is prettig zaken een beetje overzichtelijk te houden en 4 mei niet te bedekken onder al het leed van de wereld.

Op het kleine kerkhof Vredenhof op Schiermonnikoog herdenk ik vandaag mijn eigen doden - herdenken is uiteindelijk, behalve gezamenlijk stilstaan bij het verleden en een jaarlijks discussiepunt, ook de allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie.