Waarom schroeft Nederland stilletjes controle van export naar Turkije op?
In stilte heeft de Nederlandse regering vorig jaar de controle op de export van strategische goederen naar Turkije opgeschroefd. Wapenzendingen naar dat land stonden al onder verscherpt toezicht.
Maar na de mislukte staatsgreep tegen president Erdogan houdt Den Haag ook de uitvoer van sommige 'vreedzame' producten kritischer tegen het licht. Dat zijn goederen die ook kunnen worden gebruikt voor militaire doeleinden.
Politiek ligt zo'n verscherpt toezicht gevoelig. Vijf vragen over de klemmen en voetangels van het exportbeleid.
Wat doet de regering nu anders met de export naar Turkije?
Voor de uitvoer van militaire goederen moeten ondernemers een vergunning hebben. Dat geldt ook voor dual-use-goederen, producten met vreedzame toepassingen die ook kunnen worden 'misbruikt'. Grafiet is zo'n product: de grondstof zit in potloden, maar ook in kerncentrales en in de nachtkijkers die het leger gebruikt.
Exportvergunningen worden verstrekt door de douane. Die handelt zelf de aanvragen af voor zendingen naar EU-landen, NAVO-lidstaten, Zwitserland, Japan, Australië en Nieuw-Zeeland. Aanvragen voor andere bestemmingen legt de dienst voor aan Buitenlandse Zaken. Dit ministerie neemt sinds vorig jaar 'meer aanvragen voor zijn rekening', zo bevestigt het ministerie een bericht in Trouw.
Aanvullende reactie ministerie Buitenlandse Zaken
'Naar aanleiding van de gebeurtenissen en de binnenlandse ontwikkelingen in Turkije de afgelopen zomer is besloten om Turkije bij de beoordeling van aanvragen voor exportvergunningen voor dual use goederen in een andere risicocategorie te plaatsen. Dit betekent in de praktijk o.a. dat Turkije is uitgezonderd van globale vergunningen met werelddekking en dat bij vergunningen aanvullende voorwaarden gesteld worden.'
'Als we de cijfers bekijken van het aantal vergunningen dat is afgegeven in bijvoorbeeld de periode april 2016-april 2017 in vergelijking met het jaar daarvoor is hieruit niet direct af te leiden dat bij de afgifte van individuele vergunningen kritischer wordt beoordeeld. In beide perioden zijn er telkens circa 30 aanvragen voor exportvergunningen voor dual usegoederen afgehandeld en daarvan is geen enkele aanvraag afgewezen.'
Waarom ligt de kwestie gevoelig?
De betrekkingen tussen Nederland en Turkije staan al een poos onder spanning. De Nederlandse regering heeft kritiek op de vervolging van tienduizenden militairen, rechters, onderwijzers en journalisten in Turkije en op de grondwetswijziging die de Turkse democratie ondermijnt en Erdogan nog meer macht geeft. Recentelijk botsten Turkije en Nederland nog toen Den Haag met groot politievertoon het bezoek van een Turkse minister aan Rotterdam verhinderde. Dat Nederland nu Turkije, een NAVO-lid, onder strenger douanetoezicht plaatst zou Ankara als de zoveelste diplomatieke schoffering kunnen opvatten.
Wat voert Nederland als verdediging aan voor een strengere controle?
'De werkafspraken tussen de douane en Buitenlandse Zaken hebben een dynamisch karakter en worden bijgesteld indien actuele ontwikkelingen daarom vragen', stelt het ministerie. Wat Turkije aangaat, worden exportaanvragen inderdaad 'sinds de zomer kritischer beoordeeld. Nederland ontvangt signalen dat andere EU-lidstaten vergelijkbaar handelen.' Voorbeelden daarvan kon het ministerie maandag niet geven. Het kon evenmin vertellen of er sindsdien meer exportvergunningen naar Turkije zijn geweigerd. De douane kon ook niet zeggen of zendingen naar Turkije scherper worden gecontroleerd.
Wat merken bedrijven die naar Turkije exporteren van de strengere controle?
Het kan langer duren voor er een exportvergunning wordt afgegeven. De douane beslist bij dual-use-goederen normaal binnen acht weken, maar als Buitenlandse Zaken meer vragen heeft, kan dat langer duren. Volgens een advocaat in Trouw is een Nederlandse cliënt een order uit Turkije kwijtgeraakt omdat de Turkse tegenpartij niet gediend was van een verzoek van Buitenlandse Zaken 'om veel aanvullende informatie'.
Hoe weet een bedrijf of een exportproduct onder de dual-use-regels valt?
Er is een EU-verordening die in 216 pagina's uitlegt voor welke goederen die een militair doel kunnen dienen een uitvoervergunning nodig is, maar die verordening is niet helemaal sluitend. Twee jaar geleden ontstond een rel rond de inzet van Nederlandse politiehonden in Israël. Die honden had Israël formeel gekocht voor sporenonderzoek en de bestrijding van drugssmokkel, maar het bleek de dieren ook op Palestijnse betogers af te sturen. De Nederlandse regering liet na maanden onderzoek weten dat ze geen juridische mogelijkheden had om de export van de honden te verbieden.