‘Europa gaat niet meer om vrede, maar om macht’

Klokslag acht sjezen twee donkere auto’s van dure Duitse makelij de hoek om. Een lijfwacht stapt uit, houdt het achterportier open. Een gebruinde zestiger — blauw pak, bruinleren aktetas — stapt uit en loopt doelgericht een beveiligd pand binnen. Twintig jaar na de monsterzege die hem premier maakte, straalt Tony Blair nog steeds macht uit.

Dichter bij de macht komt Labour voorlopig niet. Waar Blair op 1 mei 1997 de verdeelde en stuurloze Conservatieven een nederlaag toebracht, zijn de rollen nu omgekeerd, beseft de oud-premier. „Als de peilingen kloppen, wint Theresa May. De vraag wordt: kan Labour genoeg zetels binnenhalen om een serieuze oppositiepartij te zijn die de regering weerstand kan bieden over de Brexitstrategie”, zegt de 63-jarige Blair.

In de vergaderzaal van zijn kantoor zit Blair er ontspannen bij, rechterduim tussen overhemd en broek. De reputatieschade die hij opliep door de Irakoorlog is onherstelbaar, toch is Blair nu dagelijks in het nieuws: hij strijdt tegen Brexit, flirt met een oproep om op de EU-gezinde Liberaal Democraten te stemmen en weigert te zeggen dat Jeremy Corbyn premierwaardig is. In een ontbijtgesprek met enkele buitenlandse journalisten noemt Blair de Labourleider niet één keer. Het meest positieve dat Blair zegt over Labour? „Ik geloof dat er ook Lagerhuisleden zullen zijn die niet hun zetel verliezen.”

Hoe anders was dat in 1997. In een roes beklom Blair in de verkiezingsnacht het podium. Hij zag aan de horizon een oranje gloed: het eerste licht van de dag waarop hij premier zou worden, waarop zijn Labour na 18 jaar terugkeerde aan de macht, na een wild radicaal-links avontuur. „Er is een nieuwe dag aangebroken, nietwaar?”, sprak hij zijn aanhangers toe.

Hoe kijkt u terug op uw overwinning?

„Ik zie op foto’s dat ik ouder geworden ben.”

Vindt u het pijnlijk dat het hoogst haalbare nu, onder Corbyn, is om niet weggevaagd te worden?

„Daar ga ik niet op antwoorden. Denk niet dat ik daar niet over nadenk.”

Breder: hoe verklaart u het wegkwijnen van de sociaal-democratie?

„Het belangrijkste kenmerk van de wereld is dat het tempo van verandering toeneemt. Links moet constant moderniseren. Dat was New Labour.

Die houding is meer relevant in 2017 dan in 1997. Alles wat riekt naar links conservatisme, slaat niet aan. Links wint alleen als ze de toekomst begrijpt en een antwoord formuleert. Daarom is wat in Frankrijk gebeurde [winst voor progressief Macron, terwijl een traditioneel linkse politicus als Hamon verloor, red.] onvermijdelijk in de rest van Europa.”

De toekomst begrijpen. Kunt u concreet zijn?

„Ik geloof dat globalisering gedreven wordt door mensen, technologie en migratie.

Het is misleiding als politieke partijen beloven dat zij globalisering kunnen tegenhouden. Kunstmatige intelligentie en big data gaan de service-sector ontwrichten, zoals al is gebeurd in fabrieken. We moeten het hebben over bijscholing, technische opleidingen. Net als twintig jaar geleden: education, education, education. Het staat helaas niet op de politieke agenda.”

Denkt u dat uw erfgoed overeind is gebleven?

„Ik denk dat het Verenigd Koninkrijk blijvend is veranderd. Er gelden andere maatschappelijke waarden — vrouwenrechten en de positie van homo’s. Veel van wat wij bereikt hebben, staat nog. Het vredesakkoord in Noord-Ierland, bijvoorbeeld. Maar ik ben uiterst bezorgd over Brexit, voor wat wij bereikt hebben, voor de toekomst.”

Uw besluit om Polen in 2004 direct toegang te gunnen tot de arbeidsmarkt wordt gezien als oorzaak van het Britse anti-Europese sentiment. Een fout?

„Er wordt gezegd dat wij zoals veel EU-lidstaten een overgangsregime voor vrij verkeer hadden moeten hanteren. De meeste mensen uit dat deel van Europa zijn de laatste jaren, vanaf 2011, gekomen. Iedere vorm van overgangsregime was dan al verlopen. Voor mij is het niet te bevatten dat de twee grote Europese successen waar zowel Labour als de Conservatieven achter stonden, de interne markt en uitbreiding, nu gezien worden als de oorzaak van het probleem. De fout is dat wij toen de noodzaak van Europese uitbreiding niet goed hebben uitgelegd. Stel je eens voor wat er in die regio gaande zou zijn, gezien de wederopstanding van Russisch nationalistische sentimenten, als deze Centraal- en Oost-Europese landen niet bij de EU waren gekomen?”

Toch was immigratie een thema tijdens het Brexitreferendum.

„Zeker. De uitdaging voor progressieve politici is om die zorgen serieus te nemen, ernaar te handelen, maar zonder vooroordelen en uitsluiting. Als mensen van buitenaf binnenkomen ontstaan er zorgen over integratie, over het accepteren van culturele waarden. Maar kijk naar wie naar het Verenigd Koninkrijk komen. De meeste van deze mensen hebben wij nodig om hier banen te vervullen of willen wij juist aantrekken, zoals studenten. De wens om controle over migratie te krijgen, is vooral theoretisch. Straks zitten wij met een situatie dat wij ingewikkelde visumprocedures optuigen om mensen toch toe te laten die wij nu al toelaten. Maar tegelijkertijd gooien wij ons lidmaatschap van de Europese interne markt weg. Uiterst weird.”

Na het Brexitreferendum manifesteert hij zich zo nadrukkelijk dat de geruchten de ronde doen dat hij met zijn Tony Blair Institute for Global Change, zijn nieuwe denktank, overweegt een Britse pro-Europese en progressieve partij te stichten.

Onzin, zegt hij. „Ik keer niet terug naar de politieke frontlinie”, zegt hij. Wel wil hij zijn denktank aanwenden om progressieve en centristische krachten bij alle partijen samen te brengen. Hij moet wel, erkent Blair. „Zelfs met alle politieke bagage die ik meetors, ben ik zeer overtuigd: ik wil opkomen voor de toekomst van een jongere generatie.”

Waarom denkt u dat Theresa May verkiezingen wil?

„De staat van mijn eigen partij heeft er veel mee te maken.

Ten tweede, dit is het optimale moment voor May om een sterk mandaat op te eisen voordat Britten werkelijk doorhebben wat deze onderhandelingen met de EU over Brexit precies behelzen.”

Het worden pijnlijke onderhandelingen?

„Wat ik niet begrijp, is hoe Theresa May haar belofte kan nakomen dat het Verenigd Koninkrijk in de toekomst een vrijhandelsakkoord met de EU heeft dat even goede toegang tot de interne markt biedt als lidmaatschap. Het nakomen van die belofte bepaalt de toekomst van honderdduizenden Britse werknemers en bedrijven. Wij moeten beseffen: de interne markt is de wereldtop, een vrijhandelsakkoord is derderangs.”

Misschien wil May na de verkiezingen opeens een zachtere Brexit?

Dat lijkt mij stug als je de campagnestrategie van de Tories bekijkt. Ze proberen UKIP-stemmers en Labour-aanhangers die Leave hebben gestemd naar zich toe te trekken. Als je daar je mandaat op baseert, is het onlogisch vervolgens te mikken op een mildere Brexit.”

Europa is bereid een verenigd Ierland te erkennen als EU-lid. Is dat politiek hoog spel?

„Nee. Dat is eenvoudig erkennen wat overeengekomen is in het Goede Vrijdagakkoord. Daarin staat dat als er aanwijzingen zijn dat er aanzienlijk draagvlak is voor hereniging, een referendum gehouden kan worden. Ik hoop van harte dat de eenheid van het Verenigd Koninkrijk intact blijft, maar dit is wel een risico. Vergeet ook Schotland niet. Nu kun je Schots, Brits en Europeaan zijn. Na Brexit kan je hooguit twee van die drie identiteiten hebben.”

Als de onderhandelingen moeilijk worden, verwacht u dat de EU de schuld krijgt?

„Juist daarom is het belangrijk dat er een sterke en daadkrachtige oppositie komt na de verkiezingen. Wij moeten voorkomen dat het kartel dat de rechtse media en een deel van de Conservatieven controleert, vrij baan krijgt om hun anti-Europese retoriek nog een tandje op te schroeven en te zeggen: de EU behandelt ons verschrikkelijk slecht.”

Wat is, als Brit, uw boodschap aan EU-leiders?

„Ik zou willen meegeven dat het nu wellicht lijkt alsof de discussie over Brexit hier voltooid is. Het referendum is immers geweest, Theresa May ligt voor in de peilingen. Maar ik zou de EU willen adviseren niet te onderschatten dat de situatie nog zeer fluïde is. De sentimenten over Europa en Brexit kunnen omslaan. Daar zou de EU rekening mee moeten houden tijdens de onderhandelingen.”

Lees ook: Handjeklap rond Brexit, maar straks wordt het explosief

Denkt u dat de EU na Brexit een toekomst heeft?

„Natuurlijk! De argumenten voor de EU zijn sterker dan ooit. China wordt een buitengewoon machtig land. India stoomt op. Staten met grote bevolkingen worden wereldmachten. Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk zullen niet meer zijn dan middelgrote mogendheden. Alleen samen kunnen wij onze belangen behartigen en onszelf weren. Europa gaat niet meer om vrede bewaren, het gaat om macht behouden. Maar om die gezamenlijke toekomst mogelijk te maken, moet de EU hervormen. Ik denk dat het fout is om een route van integratie te kiezen die constant de macht van de natie-staat afzwakt. De anti-Europese machten in mijn land die denken dat integratie stokt en dat de EU het hele project opgeeft, leven in een waan. Dat gaat niet gebeuren.”