Vooral Macron wordt aanzien als de grote vernieuwer die de politiek van buitenaf zal veranderen en die afrekent met het traditionele onderscheid tussen links en rechts. Het is een beeld dat slechts weinig overeenkomsten heeft met de realiteit. Macron is bij uitstek het product van de Franse instellingen en de elites die haar bevolken.

Macron studeerde af aan de prestigieuze Ecole Nationale de l’Administration en begon daarna een carrière als topambtenaar bij de inspectie van financiën. Dat is de dienst die zich bezighoudt met het uitwerken van de Franse begroting en die de jaarrekeningen opstelt. Wonderboy Macron werd opgepikt door de regering Sarkozy en werd rapporteur van de commissie-Attali die zich boog over de liberalisering van de Franse economie. Via die commissie ontmoette hij de ceo van Nestlé. Dat contact legde hem geen windeieren. Toen hij bij de bank Rothschild ging werken, overzag hij daar de aankoop van een filiaal van Pfizer door Nestlé. Dankzij die deal werd Macron zelf miljonair. In 2012 kwam hij in het kabinet terecht van Hollande. Later werd hij ook even minister van Economie in de regering-Valls. Kortom, je kan veel zeggen over Macron, maar niet dat het een outsider is.

Ook Le Pen kan je moeilijk als een buitenstaander beschouwen in de Franse politiek. De partij kent reeds decennialang een gestage opgang en heeft bij de eerste ronde zichzelf opnieuw overtroffen. Hoewel het Front National tot nu toe nooit mee regeerde, heeft het wel een racistisch, nationalistisch en reactionair vertoog ingang laten vinden in de mainstream. De grootste overwinning van Marine Le Pen is dat ze het fascisme van haar vader handiger verpakt heeft en zo beter kon verkopen.

Le Pen en Macron zijn de maskers waarachter zich een oude politiek, met diepe wortels in het Franse establishment, verbergt. Le Pen vertegenwoordigt de extreemrechtse en reactionaire traditie die in Frankrijk nooit marginaal geweest is. Macron is het nieuwe gezicht van de technocratische, neoliberale elite die zich op ethisch vlak progressief opstelt maar economisch gezien duidelijk rechts is. Het is de politieke lijn van de Europese instellingen, een third way à la française.

Rebel versus knecht?

De meeste commentatoren gaan er nu vanuit dat Macron het toegangskaartje tot het Élysée heeft. Dat kan natuurlijk, maar als de overwinning van Trump ons iets geleerd heeft dan is het wel dat er beter niet te vroeg victorie gekraaid wordt. De stand off tussen Macron en Le Pen vertoont trouwens akelig veel overeenkomsten met die tussen Clinton en Trump. Net zoals Clinton is Macron de figuur van het establishment die lippendienst bewijst aan openheid en diversiteit, maar in praktijk een rechts beleid met een fluwelen handschoen voorstaat. Tegenover Macron kan Le Pen zich profileren als de rebel, de breuk met het establishment en de zogenaamde politieke correctheid. De voorspelde zege van Macron is in belangrijke mate wishful thinking.

Laten we ook de bittere realiteit van de uitslag niet uit het oog verliezen. Nooit eerder scoorde het Front National zo hoog en de voorsprong van Macron op Le Pen is niet bijzonder groot. De belangrijkste vraag is wat de kiezers zullen doen die noch op Macron noch op Le Pen gestemd hebben. Dat is moeilijk in te schatten. Het is zeer de vraag of zowel de aanhangers van Fillon of Mélenchon het over hun hart zullen krijgen om voor Macron te zullen stemmen in een tweede ronde, als een deel van hen al niet voor Le Pen zal stemmen. Vermoedelijk zal een groot deel van de kiezers afhaken in de tweede ronde, uit onbehagen. Of omdat ze er toch van uitgaan dat Macron zal winnen.

Instabiliteit

Onder dat alles groeit een enorm onbehagen in de Franse samenleving. Het is moeilijk in cijfers te vatten en te duiden, maar er heerst een algemeen wantrouwen ten aanzien van instellingen, politici en de gevestigde orde in het algemeen. Vooral onder jongeren is dat gevoel wijdverbreid. Het verklaart ook waarom het in verscheidene steden onrustig was toen de resultaten van de eerste ronde binnenkwamen. Vorige vrijdag blokkeerden scholieren ook nog enkele Parijse scholen om te betogen tegen wat ze de ‘electorale maskerade’ noemden.

Het is zeer de vraag of Le Pen of Macron dat onbehagen zullen weten om te buigen in een hernieuwd vertrouwen. Le Pen zal de Fransen nooit kunnen verenigen. Wanneer Le Pen wint zal een periode van enorme instabiliteit volgen en zal er vermoedelijk een escalatie van politiek geweld plaatsvinden. Macron kan dan weer een zelfde lot als Hollande ondergaan. Een rechts economisch beleid zal tot woede leiden van een verenigde linkerzijde die niet zal nalaten te mobiliseren. Laten we daarbij ook niet vergeten dat Mélenchon met een echt links programma toch 19 procent haalde, niet niks.

En dan zijn er nog de Franse parlementsverkiezingen die plaatsvinden op 11 en 18 juni. De vraag is of en hoe Macron erin zal slagen een parlementaire meerderheid achter zich te scharen. Zijn beweging ‘En marche’ is immers slechts een jaar oud. De kans is bijzonder groot dat Macron de steun zal moeten vragen van andere partijen voor zijn beleid als president. Maar wat als FN als grootste uit de parlementsverkiezingen komt?