Opinie op Zondag - Sebastien Valkenberg: 'Multiculturele debat smoort door strategische vaagheid'

Het heet dat sinds Pim Fortuyn het debat over de multiculturele samenleving is opengebroken. Ik betwijfel het. Wellicht zal het niet meer zo zijn dat onwelkome rapporten onder de pet blijven, zoals in de jaren '80. Maar er is een subtieler mechanisme dat de discussie smoort. Vaagtaal is effectiever dan de ontkenning van zaken die slecht uitkomen.

Het lexicon der vaagtaal bestaat uit een serie begrippen waarmee je de voetangels en klemmen handig omzeilt. 'Xenofobie' is zo'n begrip. Dat zou volgens veel commentatoren de echte kwaal zijn van deze tijd zijn.
Luister maar naar regisseur Jordan Peele, met wie NRC Handelsblad deze week (19 april 2017) een interview had. Het is pas april, maar volgens het avondblad heeft hij met Get Out al dé film van het jaar gemaakt. De film gaat over racisme, dus dat bepaalde ook het vraaggesprek. De geïnterviewde wist het zeker: 'Xenofobie lijkt in te zijn - overal ter wereld. Uiterst rechtse sentimenten, angsten en vreemdelingenhaat zijn op veel plekken doorgedrongen op regeringsniveau.'
 
De gehoopte toelichting bleef uit. De term is net niet vaag genoeg om helemaal nietszeggend te zijn. Daardoor heeft ze de functie van een Zwitsers zakmes: bruikbaar in uiteenlopende situaties. Tal van maatschappelijke ontwikkelingen laten zich ermee verklaren. Zo lijkt het althans.

Totdat je er het woordenboek bij pakt. Xenofobie betekent angst voor het vreemde. Legt die typering de vinger op de zere plek? Veel te algemeen. Het onbehagen van de laatste 15 jaar kwam niet door de aanwezigheid van Italianen alhier of een exotischer bevolkingsgroep zoals de Chinezen. Zij waren geen aanleiding voor een lange stroom aan verontruste berichtgeving die aanhoudt tot op de dag van vandaag. Om die te duiden, volstaan drie cijfers: 9/11.

Piramidespel

Een ander voorbeeld van het lingo waarmee de multiculturele samenleving aan de man wordt gebracht: massa-immigratie, die onvermijdelijk zou zijn. "Whatever politicians say, the world needs more immigration, not less," aldus The Economist pas geleden (18 maart 2017). Op die trom sloeg ook Federica Mogherini, de buitenlandchef van de EU. Migranten waren hard nodig, betoogde ze onlangs. Al was het maar om de verzorgingstaat overeind te houden.

Zou het? De gedachte is dat onze kinderen de kosten moeten dragen voor die riante voorzieningen. Alleen komen die er met de huidige geboortecijfers niet. Dan moeten ze maar van elders komen. Maar ja, migranten worden ook weer ouder en wat dan? Nog meer migratie om die vergrijzing op te vangen en zo verder. Zoiets noemen we een piramidespel.

Maar de massa-immigratie-is-onvermijdelijk-these heeft een andere keerzijde. Ze moet het hebben van haar formulering, die hoogst generiek blijft. Is hier sprake van een strategische vaagheid? In elk geval blijft de vraag onbenoemd wélke immigratie wordt bepleit.

Het maakt immers nogal uit wie je naar hier haalt. De hoogopgeleide ICT-er uit Bangalore (India)? Of de laaggeschoolde asielzoeker uit Somalië? Van de laatste groep zit bijna 70 procent in de bijstand. Zo red je de verzorgingstaat niet, maar bespoedig je haar einde. Alleen belandt dat onder het tapijt zolang het blijft bij massa-immigratie als een amorf fenomeen.

Vleugellam

Vaak zweemt vaagtaal naar een milde vorm van chantage. Zo ook in het geval van de veelkleurige samenleving, waaraan we maar moeizaam zouden kunnen wennen - een tamelijk nieuw lemma in ons lexicon. 'De wereld om ons heen is aan het veranderen,' heet het in het hedendaagse diversiteitsjargon. 'Die snelle verkleuring maakt de samenleving op een bepaalde manier vleugellam.'

Wat betekent 'op een bepaalde manier vleugellam' precies? Het klinkt in elk geval omineus. Maar vooral is deze woordkeuze listig. De suggestie is dat huidskleur een geweldige splijtzwam is. Racistisch wil natuurlijk niemand zijn, een verstokte NVU-aanhanger daargelaten, en om dat te demonstreren zit er maar één ding op: op diversiteitsles.

Ondertussen laat het multiculturele debat zich niet terugbrengen tot conservatieve Nederlanders die schrikken van iedereen die niet lelieblank is. 'Hoewel het vertrouwen in en het meedoen met de samenleving in Nederland hoog is en er geen aanwijzingen zijn dat dit afbrokkelt,' schreef het CBS een paar weken terug, 'is nog lang geen sprake van een (sterk) geïntegreerde samenleving: een samenleving waarin alle bevolkingsgroepen meedoen en vertrouwen etaleren.' 

Geen fraaie uitkomst. Maar wie put uit het lexicon der vaagtaal maakt het draagvlak voor de multiculturele samenleving niet groter. Eerder kleiner, als burgers doorkrijgen dat ze een realiteit voorgeschoteld krijgen die zich heeft losgezongen van de maatschappij waarin ze leven.

_{Sebastien Valkenberg (1978) studeerde filosofie in Amsterdam en Leuven. Hij schreef de boeken Het laboratorium in je hoofd (2006), Geluksvogels (2010) en Op denkles (2015).}