"We zijn er nog lang niet", zei informateur Edith Schippers donderdag na dag 23 van de formatiegesprekken. "Ik heb het idee dat het zeker wat kan worden, maar ook dat het ontzettend fout kan gaan." De gesprekken staan de komende 11 dagen on hold.
De Kamer gaat met reces en de partijleiders nemen na een lange verkiezingscampagne een weekje vakantie. Haast om snel tot een akkoord te komen is er niet. "Na het reces gaan we vrolijk verder", aldus Schippers.
De partijen nemen hun tijd, maar van tijdverdrijf is geen sprake, verzekert ze. Ondanks de grote onderlinge verschillen, wil het kwartet een serieuze poging wagen om er samen uit te komen.
Snuffelen
Een coalitie van de VVD, CDA, D66 en GroenLinks hadden maar weinigen voor de verkiezingen voorspeld, maar veel andere opties lijken niet voorhanden. De PVV heeft zichzelf buitenspel geplaatst, De SP wil niet met de VVD en de PvdA likt haar wonden na het monsterverlies.
De ChristenUnie is een alternatief als vierde partij naast VVD, CDA en D66. Maar de partij staat op thema’s als klimaat en vluchtelingenbeleid niet ver van GroenLinks. Bovendien leunt een coalitie met de christenen op een minimale meerderheid in de Tweede Kamer: 76 zetels. Er hoeft maar één Kamerlid voor zichzelf te beginnen en het kabinet kan naar de koning.
Rutte, Buma, Pechtold en Klaver snuffelen daarom voorzichtig aan elkaar en proberen een gezamenlijke grond te vinden van waaruit verder kan worden onderhandeld.
Kaart van Nederland
Concreet is er slechts elf dagen inhoudelijk onderhandeld. De rest van de dagen stond in het teken van de hoorcolleges; maar liefst twaalf experts, Van de Commandant der Strijdkracht generaal Tom Middendorp tot de president van De Nederlandse Bank (DNB) Klaas Knot, werden uitgenodigd om de stand van Nederland in kaart te brengen.
Wat Pechtold betreft is die “verkennende fase” nu wel voorbij en lijkt het erop dat de onderhandelaars na de vakantie echt aan de bak kunnen. En dat proces kan weleens lang gaan duren. Niet alleen omdat de partijen aan onderling vertrouwen willen werken, maar ook vanwege de stand van de economie.
'Verwachtingen temperen'
Anders dan vijf jaar geleden hoeft het kabinet volgend jaar niet te bezuinigen, maar kan het juist meer uitgeven. De verwachting is dat het lastiger wordt om het erover eens te worden waar er meer mag worden uitgeven, dan waar er moet worden bezuinigd.
Daar komt ook nog eens bij kijken dat er minder te verdelen valt dan aanvankelijk werd gedacht. Ja, het gaat weer goed met de economie en gedacht werd dat er tussen de 8 en 10 miljard kon worden uitgegeven, maar dat bedrag blijkt door verwachte tegenvallers en lopende dossiers die het demissionair kabinet moet afhandelen aanzienlijk kleiner. "De verwachtingen zijn getemperd", zei Schippers.
Daarnaast hamert DNB-baas Knot erop niet rücksichtsloos geld uit te geven. Geen cadeautjes, maar buffers opbouwen zodat de Nederlandse economie beter bestand is tegen een volgende economische crisis.
R-woord
Die beperkte ruimte maakt de onderhandelingen "niet makkelijker", aldus Schippers. In de tussentijd hoeven we van de onderhandelaars weinig inhoudelijk commentaar te verwachten. De partijen hebben afgesproken de kaken stijf op elkaar te houden. Het ’r-woord’ noemt Rutte het weleens verontschuldigend tegenover de parlementaire pers: radiostilte.
Heel gek is dat ook niet, want wanneer bijvoorbeeld het thema zorg is uitonderhandeld, kan dat alleen gepresenteerd worden in de context van een allesomvattend regeerakkoord. Zou bijvoorbeeld blijken dat het eigen risico wordt afgeschaft (wat GroenLinks graag wil) betekent dit niet per se een nederlaag voor VVD (die het eigen risico wil behouden) als zij daar een streng immigratiebeleid voor terugkrijgen. Compromissen sluiten, zo werkt dat in Nederland.
Lekken
Desalniettemin kan niet worden uitgesloten dat er op termijn strategisch naar de media zal worden gelekt. Soms om de druk op de onderhandelingen op te voeren en anders om bewust aan te sturen op een breuk.
Zolang de onderhandelaars de parlementaire pers met nietszeggendheden voorbij blijven lopen, kunnen we ervan uitgaan dat de onderhandelingen soepel verlopen. Wanneer de partijleiders voor de camera's stoppen en de tijd nemen om op vragen van de pers in te gaan, dan weten we dat het spannend gaat worden.