Erdogan is nog niet zeker van zijn zaak

Een spannende nek-aan-nekrace met een lichte voorsprong voor het ja-kamp, voorspellen de Turkse peilingen aan de vooravond van het referendum. Morgen mogen zo'n 55 miljoen Turken in een nu al historische volksraadpleging beslissen of hun president meer macht krijgt. Er staat veel op het spel en dus telt elke stem.

Een heel comfortabele winst lijkt er voor president Erdogan die het ja-kamp aanvoert, niet in te zitten. Twee opiniepeilers zeiden afgelopen donderdag te verwachten dat zo'n 51 procent 'ja' zal stemmen. Zij erkennen dat de uitslag moeilijk te voorspellen is, temeer daar niet iedereen in het huidige klimaat voor zijn keuze uit durft te komen.

Vooral de laatste dagen duiken berichten op van intimidatie. Zo zou de burgemeester van de gemeente Düzici in het zuiden van het land gedreigd hebben ambtenaren die 'nee' stemmen te zullen ontslaan. En volgens de pro-Koerdische partij HDP hebben een paar dorpsbewoners uit de oostelijke provincie Agri geklaagd dat hun gouverneur landbouwsubsidies stopzet als ze tegen de grondwetswijziging stemmen.

Tekst loopt door onder afbeelding.

Gesjoemel

Angst voor fraude tijdens de stembusgang zelf lijkt er vooralsnog niet. Turkije kent geen geschiedenis van grootschalig gesjoemel met stembiljetten. Maar dat het de nee-stemmers extra moeilijk wordt gemaakt is wel duidelijk. De OVSE, de organisatie voor veiligheid en samenwerking in Europa, rapporteerde afgelopen week al dat de nee-stemmers zijn gedwarsboomd bij hun campagne.

Zo viel de politie regelmatig binnen bij hun evenementen. Door de noodtoestand die sinds de mislukte staatsgreep van afgelopen zomer nog altijd van kracht is, kon de regering bijeenkomsten van het nee-kamp makkelijk verbieden.

Ook in praktische zin wordt het sommige groepen tegenstanders van het presidentieel systeem lastig gemaakt. Bijvoorbeeld de Gülenisten, oppositieleden, journalisten en ambtenaren die sinds de mislukte staatsgreep afgelopen zomer zijn opgepakt en veroordeeld.

Tienduizenden inwoners van de provincie Batman zullen eveneens extra moeite moeten doen om hun stem te laten gelden. Een aantal stembureaus werd zonder opgaaf van reden naar een ander district verplaatst. Bij de vorige verkiezingen zette een overgrote meerderheid van deze groep een kruisje bij de HDP, die tegen een presidentieel systeem is.

Verder is het onduidelijk of honderdduizenden mensen in het zuidoosten, die de afgelopen periode noodgedwongen hun huizen hebben moeten verlaten, wel kunnen stemmen. Vanwege het geweld dat in die regio is opgelaaid tussen het leger en de Koerdische PKK wonen zij nu op een andere plek dan waar ze staan geregistreerd. Vermoed wordt dat een groot deel van de Koerden 'nee' zal stemmen.

Toch steunt naar verwachting ook een deel van de Koerdische achterban de grondwetswijziging wél. Het centrum van politieke en sociale studies in Diyarbakir (SAMER) schat hun percentage op 25 procent. Deze groep hoopt dat president Erdogan, zodra hij binnengehaald heeft wat hem voor ogen staat, de rust zal laten wederkeren in het zuidoosten.

Tekst loopt door onder afbeelding.

Verdeeld

Ook binnen de nationalistische MHP heeft nog lang niet iedereen een keuze gemaakt. De partij was doorslaggevend bij de beslissing of er überhaupt een referendum kon worden gehouden. De MHP hielp Erdogan onverwacht aan de benodigde tweederde meerderheid in het parlement. Veel aanhangers waren het niet eens met die stap en verzetten zich hevig tegen een presidentieel systeem. De nationalisten zijn sterk verdeeld en kunnen morgen beslissend blijken.

Evenals de Turken in het buitenland. Drie miljoen van hen mochten afgelopen tijd al naar het stemhokje. Wat zij daar hebben aangekruist wordt pas duidelijk bij de officiële uitslag. Bij de verkiezingen van 2015 stemde een ruime meerderheid van de Turken in het buitenland voor de AK-partij. Daar kan uit worden afgeleid dat een meerderheid waarschijnlijk het presidentieel systeem steunt.

Toch zijn ook binnen de achterban van de AK-partij zwevende kiezers te vinden. Net als binnen andere partijen en geledingen van de samenleving. Ruim tien procent van de Turkse stemgerechtigden zou nog geen keuze hebben gemaakt. Of zij morgen het vakje evet (ja) of hayir (nee) aankruizen kan cruciaal zijn voor de toekomst van Turkije.

Wat staat er op het spel morgen?

Dat de grondwet moet worden gewijzigd, daar is een groot deel van de Turken het over eens. De laatste versie dateert uit de jaren tachtig van de vorige eeuw toen de militairen aan de macht waren. Maar niet iedereen is het eens met de wijziging van 18 artikelen zoals die nu aan de Turken wordt voorgelegd. Daarmee wordt afscheid genomen van een parlementair systeem en een presidentieel systeem ingevoerd. De macht van de president wordt daarbij uitgebreid: hij mag onder andere voorzitter van zijn partij blijven, een aantal rechters benoemen en zijn vicepresident(en) aanwijzen.

De functie van premier wordt afgeschaft. Verder wordt het parlement uitgebreid van 550 naar 600 leden en wordt de minimumleeftijd voor volksvertegenwoordigers verlaagd van 25 naar 18 jaar. Als de meerderheid van de Turken ‘ja’ stemt, gaan de wijzigingen overigens niet direct in. Dat gebeurt pas in 2019 als er nieuwe verkiezingen zijn. Tot die tijd moeten tientallen wetten worden aangepast aan het nieuwe systeem.

Turkije referendum

Volgens de ene kiezer denken veel mensen ten onrechte dat Turkije een eenmans-regime wordt, de andere voert met vrouwen campagne voor het nee-kamp.

EVET (JA)

Halil Arslan
Advocaat
25 jaar

Halil Arslan is advocaat en voert campagne voor de ja-stem. Dat is opvallend, want de vakbond van Turkse advocaten heeft juist gezegd tegen het presidentieel systeem te zijn. Volgens Arslan heeft dat meer te maken met persoonlijke politieke voorkeuren dan met een juridische analyse.

"In Turkije is het hele leven gepolitiseerd. Mensen zitten vastgeroest binnen een bepaald kamp. Volgens mij zijn mijn collega-advocaten niet zozeer tegen de hervormingen, maar simpelweg tegen Erdogan."

Arslan stemt normaal gesproken op de AKP, maar dat doet hij vooral omdat hij de andere partijen niet ziet zitten. Hij heeft dan ook een tijd getwijfeld wat hij zou stemmen in het referendum. Maar nadat hij de voorgestelde grondwetsverandering nauwkeurig heeft doorgenomen, zegt Arslan overtuigd te zijn.

"Veel mensen doen alsof Turkije een eenmansregime zou worden, maar dat is niet het geval. Alleen de uitvoerende macht komt in de handen van de president. De wetten zullen gewoon nog gemaakt worden door het parlement." (tenzij de president besluit per decreet te regeren, red.)

En dus zit Arslan nu in een witte campagnetent in de linkse Istanbulse wijk Kadiköy. Hier probeert hij de angst voor een presidentieel systeem bij de voorbijgangers te sussen. En dat is niet altijd even gemakkelijk. "Slechts een klein deel van de Turken laat zich nog overtuigen. Van die groep zal het dit referendum afhangen."

HAYIR (NEE)

Neriman Usta
Met pensioen
52 jaar

Neriman Usta werkte als bouwkundige in een autofabriek en is inmiddels met pensioen. Wel is ze nog steeds actief lid van de vakbond. Afgelopen jaren organiseerde zij grote stakingen in haar fabriek. Volgens Usta is president Erdogan verantwoordelijk voor grote economische problemen. Dit referendum stemt ze dan ook 'nee.'

"Mensen in onze industrie zijn hard geraakt door de economische stagnatie. Banen verdwijnen en één van de fabrieken verhuist misschien naar Polen. Veel mensen lossen dit op door geld te lenen. Maar nu de lira in waarde keldert, worden ze meegezogen in een neerwaartse spiraal van steeds meer schulden."

Volgens Usta is dit de schuld van president Erdogan. "Zijn AK-partij heeft een neoliberaal beleid doorgevoerd. Dat bracht economische groei over de rug van goedkope arbeiders. Erdogan wijst vaak met de vinger naar het buitenland, maar laat ondertussen de deur voor Europese investeerders, die van onze arbeid profiteren,wagenwijd open staan."

Bovendien meent Usta dat zij als vrouw veel te verliezen heeft als Erdogans macht wordt uitgebreid. Volgens haar heeft de AKP voor een klimaat gezorgd dat gevaarlijk is voor vrouwen. Daarom voert ze samen met andere vrouwen uit de fabriek campagne voor een nee-stem.

"Het is veel nuttiger om onder vrouwen campagne te voeren dan onder mannen, want vrouwen van verschillende politieke achtergronden hebben dezelfde zorgen. Het is heel simpel. Als vrouwen willen wij geen regime van één man."