Heetwaterbronnen wijzen mogelijk op leven op Saturnusmaan Enceladus
Leeft er iets onder het oppervlak van de Saturnusmaan Enceladus? Het zou zo maar kunnen. Met de ontdekking van onderzeese heetwaterbronnen op het kleine hemellichaam, deze week gepubliceerd in Science, lijkt in elk geval aan vrijwel alle noodzakelijke voorwaarden te zijn voldaan.
De vraag naar het bestaan van buitenaards leven houdt astronomen en biologen al honderden jaren bezig. Bij andere sterren zijn planeten ontdekt die als twee druppels water op de aarde lijken, en op de planeet Mars hebben lang geleden misschien bacteriën geleefd. Maar dat is allemaal ver weg in ruimte of tijd. Opwinding dus nu er in ons eigen zonnestelsel omstandigheden voorkomen waaronder nú iets zou kunnen leven.
Enceladus is niet meer dan 500 kilometer groot, en het oppervlak is stijf bevroren. Maar onder die ijslaag ligt een kilometers diepe oceaan, warm gehouden door de getijdenkrachten van Saturnus. De Amerikaanse planeetverkenner Cassini ontdekte in 2004 geiserachtige fonteinen die vanuit de diepte via scheuren in het ijs de ruimte in spuiten.
Hydrothermale bronnen
Op 28 oktober 2015 vloog Cassini met hoge snelheid dwars door die fonteinen heen, op nog geen 50 kilometer hoogte boven het oppervlak. Uit de metingen blijkt dat de pluimen waterstofmoleculen bevatten. Volgens Amerikaanse planeetonderzoekers is dat maar op één manier te verklaren: op de bodem van de Enceladus-oceaan moeten 'hydrothermale bronnen' voorkomen. De waterstofmoleculen ontstaan door reacties van het hete water met mineralen in de bodem.
Biogeochemicus Jan de Leeuw, voormalig directeur van het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ) op Texel, noemt de ontdekking 'bijzonder interessant'. De laatste jaren is steeds duidelijker geworden dat het leven op aarde zo goed als zeker rond zulke onderzeese heetwaterbronnen is ontstaan, zegt hij. 'Moleculair waterstof reageerde met kooldioxide, en zo ontstonden organische moleculen, suikers, eiwitten, en uiteindelijk RNA en DNA. Dat zou op Enceladus ook kunnen gebeuren.' Bijzonder is dat voor het ontstaan van zulk leven geen zonlicht nodig is. Ook in de diepe oceanen van Enceladus zal geen licht doordringen.
Buitenaards leven
Leeft er iets onder het oppervlak van de Saturnusmaan Enceladus? Bekijk hier de fotoserie.
Onderzoeksleider Hunter Waite van het Southwest Research Institute in San Antonio, Texas, haast zich om te benadrukken dat de ontdekking niet per se wijst op de aanwezigheid van leven. 'Maar in de Enceladus-geisers is ook methaangas gedetecteerd,' zegt hij. 'De herkomst daarvan is weliswaar niet met zekerheid bekend, maar rond hydrothermale bronnen op aarde wordt methaan geproduceerd door primitieve micro-organismen.'
Ook enkele andere planeetmanen - bijvoorbeeld de Jupitermaan Europa - hebben een oceaan onder het oppervlak. Die 'buitenaardse' oceanen spelen een steeds belangrijkere rol in de speurtocht naar leven elders in het heelal. Volgens De Leeuw is er eigenlijk maar één manier om die vraag te beantwoorden: 'Monsters nemen.' Ruimtesonde Cassini kan dat echter niet doen; het project loopt komend najaar ten eind.
NASA lanceert in 2022 de onbemande Europa Clipper; misschien wordt er zelfs een zachte landing op de Jupitermaan uitgevoerd. Een paar jaar later zou een soortgelijke ruimtevlucht naar Enceladus gemaakt kunnen worden, zegt Waite. 'Onze ontdekking vormt wel een heel overtuigende aanleiding om terug te gaan en gericht te gaan zoeken naar sporen van leven.'
Moleculair waterstof reageerde met kooldioxide, en zo ontstonden organische moleculen, suikers, eiwitten, en uiteindelijk RNA en DNA. Dat zou op Enceladus ook kunnen gebeuren