Ditmaal waart er geen spook door Europa, maar een zombie. Of beter: een flink aantal zombies. Het zijn de ondoden van de kredietcrisis: bedrijven die eigenlijk al lang failliet hadden moeten zijn, maar die door het voodoo-beleid van de Europese Centrale Bank (ECB) in half ontbonden staat door de economie blijven waggelen. De extreem lage rente houdt de zombiebedrijven op de been, ergens tussen leven en dood.
Dat zeg ík niet, dat zegt de president van De Nederlandsche Bank, Klaas Knot. In zijn inleiding van het jaarverslag schrijft hij over de bijwerkingen van de extreem lage ECB-rente en het opkoopprogramma. Knot: ‘Het voortbestaan van zombiebanken en -bedrijven, of anders gezegd het gebrek aan creatieve vernietiging, beschadigt het groeipotentieel van de Europese economie.’
Het ruime ECB-beleid is bedoeld om lenen goedkoop en sparen onrendabel te maken zodat het geld weer gaat rollen. Zo wil de ECB het conjuncturele herstel en de inflatie stimuleren. Maar, zo stelt Knot, op de langere termijn kan dat beleid juist zorgen voor lagere economische groei, voor onderpresterende bedrijven, minder innovatie en dus lagere groei.
Knot schetst het oude economische dilemma tussen de lange en korte termijn. Beleidsmakers moeten vaak kiezen tussen stimuleren van de vraag of versterken van het aanbod. Dat geldt voor de minister van financiën die de vraag kan stimuleren door het tekort op te laten lopen, maar daarmee particuliere investeringen verdringt, zodat de structurele groei afneemt. En het geldt dus ook voor de centrale bankier die met lage rente de vraag probeert te stimuleren, met het nadelige bijeffect dat daardoor onrendabele bedrijven overleven en het evolutionaire innovatieproces in de economie wordt verstoord.
Lage rente veroorzaakt zo lage groei van de productiviteit. Dat laatste is een fenomeen waar economen zich al enige tijd grote zorgen over maken. Voor langdurige economische groei is een gestage groei van de arbeidsproductiviteit nodig, en daar zit al een tijd de klad in. In Nederland, bijvoorbeeld, steeg de productie per gewerkt uur het afgelopen decennium gemiddeld met slechts 0,7% per jaar. In de tien jaar daarvoor was die stijging gemiddeld nog 2,5%. Hetzelfde patroon is te zien in veel andere westerse landen. De grote vraag onder economen is of deze afname van de productiviteitsgroei een gevolg is van beleid (dan kunnen we er wat aan doen), of dat we het als een gegeven moeten beschouwen.
De bekende Amerikaanse econoom Robert Gordon denkt het laatste. Alles is wel zo’n beetje uitgevonden en de westerse mens is in zijn basisbehoeften ruim voorzien, stelt hij in de bestseller The Rise and Fall of American Growth. We zitten nu in de fase van het finetunen van de technologie. Gordon verwacht daarom geen grote sprongen voorwaarts meer.
Economen van de Oeso denken daar echter anders over. In een recent onderzoek kijken zij naar de productiviteitsontwikkeling binnen groepen van bedrijven. Als Gordon gelijk heeft en technologische groei is uitgewerkt, zal je dat vooral zien bij de innovatiefste bedrijven, die zich bevinden op de grens van wat technologisch mogelijk is. Die grens schuift volgens Gordon en andere technologiepessimisten immers steeds langzamer vooruit. Maar dat is niet wat de Oeso-economen vonden. Zowel in industrie als dienstensector zijn het de topbedrijven (de 5% die het dichtst bij de technologiegrens zitten) die de snelste productiviteitsgroei laten zien.
Bij deze kopgroep ging de productiviteit sinds 2001 met meer dan 30% (in de industrie) of zelfs meer dan 40% (zakelijke dienstverlening) omhoog. Bij de andere 95% (de achterblijvers) was die groei nog geen 10%. Het is dus niet de technologische vooruitgang zelf die langzamer gaat, maar het zijn de onderpresterende bedrijven — de zombies in de woorden van Knot — die de boel ophouden.
Knot moet de Oeso-cijfers maar meenemen naar de volgende ECB-vergadering. Misschien kan hij zijn collega’s er dan van overtuigen dat de tijd is aangebroken om het rentewapen in te zetten in de strijd tegen de Europese zombies.