Protestantse dominees stopten seksueel misbruik in doofpot
'Verdriet, boosheid, ongeloof en verbijstering.' Zo omschrijft diaken Henk te Roller de emoties van zondag in de Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt van Amersfoort-Oost, toen tijdens de dienst werd bekendgemaakt dat een 71-jarig kerklid zich dertig jaar geleden schuldig heeft gemaakt aan seksueel misbruik van minstens twaalf minderjarige jongens. Vooral ook omdat twee, inmiddels gepensioneerde predikanten, geweten hebben van het misbruik, maar de zaak in de doofpot hebben gestopt.
De kleine kerkgemeenschap, GKV De Schaapskooi geheten (450 leden), is sindsdien in rep en roer. Er is een pastoraal team gevormd om onderzoek te doen, slachtoffers op te sporen en te kijken welke hulp geboden kan worden. Maandagavond kwam het team bijeen om over die aanpak te praten.
In 1986 heeft de man al aan de toenmalige dominee opgebiecht dat hij twaalf minderjarige jongens had misbruikt
De zaak kwam aan het rollen toen in de kerkdienst van zondag 25 september werd gebeden voor het 71-jarige kerklid uit Hoevelaken, dat lijdt aan een levensbedreigende ziekte. Daarop stuurde iemand afgelopen dinsdag een berichtje aan de kerkenraad: 'Realiseren jullie niet wat voor duister verleden deze meneer heeft?' Want in 1986 heeft de man al aan de toenmalige dominee opgebiecht dat hij twaalf minderjarige jongens had misbruikt.
Ook de opvolger van de predikant en andere kerkleden wisten daarvan. Maar niemand deed iets. Niemand deed aangifte, ook de slachtoffers of hun families niet. 'Het is 30 jaar geleden de doofpot ingegaan', aldus Te Roller.
Dat was even schrikken voor de huidige kerkenraad. 'We moesten wel even met onze hoofden schudden: wat overkomt ons nu?', aldus de diaken. Ze zijn met het 71-jarige doodzieke kerklid gaan praten, die bevestigde wat hij dertig jaar geleden ook al had opgebiecht. De dader vervulde destijds geen officiële functie binnen de kerk.
Zaterdagavond kwam de kerkenraad bijeen om zich te beraden. 'Alle emoties vlogen in het rond', vertelt Te Roller. 'Wij hebben als gemeente de slachtoffers 30 jaar lang in de kou laten staan. We gaan onze verantwoordelijkheid, die in 1986 is blijven liggen, alsnog oppakken. Geen doofpot meer', onderstreept hij. 'Maar we willen ook de dader en zijn gezin niet als een baksteen laten vallen. Hij is ernstig ziek, we willen met hem in gesprek blijven en hem aandacht geven.'
We realiseren ons dat we in de jaren tachtig in een andere tijd leefden dan nu, maar dat rechtvaardigt geenszins deze houding
Met de twee emeritus-predikanten die de misbruikzaak in de doofpot hebben gestopt, heeft de kerkenraad nog niet gesproken. 'We realiseren ons dat we in de jaren tachtig in een andere tijd leefden dan nu, maar dat rechtvaardigt geenszins deze houding. Er is geen aangifte gedaan tegen de dader en er is geen zorg uitgegaan naar de slachtoffers. Dat is betreurenswaardig.'
Het seksueel misbruik is juridisch verjaard. Maar volgens Te Roller hebben de slachtoffers en hun omgeving er gewoon recht op alles te weten. De Amersfoortse kerk roept hen op zich te melden. Het pastoraal team gaat kijken welke hulp ze kan bieden. Niet bekend is of de man na 1986 ook nog kinderen heeft misbruikt. 'Ik zou heel graag nee willen roepen', aldus de diaken. 'Maar we kunnen het niet uitsluiten en zullen ook de periode na 1986 onderzoeken.'
Seksueel misbruik van minderjarigen werd de afgelopen jaren vooral geassocieerd met de katholieke kerk. Daarbij kwamen ook veel doofpotaffaires aan het licht. Uit deze zaak blijkt dat ook sommige protestantse ambtsdragers de doofpot niet schuwden. Hoewel ze zich niet zelf schuldig maakten aan seksueel misbruik, verzuimden ze om de misdrijven van een kerkganger aan justitie te melden.
Door verjaring heeft dat nu geen zin meer. De GKV Amersfoort-Oost heeft het misbruik wel gemeld bij de stichting Meldpunt Misbruik in Kerkelijke Relaties, waarbij vijf min of meer orthodoxe protestantse kerkgenootschappen zijn aangesloten. De PKN, de grootste protestantse kerkgemeenschap in Nederland, heeft ook een eigen meldpunt: SPMR (meldpunt seksueel misbruik in de kerk). Zelfs de reformatorische kerken hebben sinds 2014 een eigen meldpunt: www.ikmeldhet.nl.
9 meldingen van misbruik kwamen er vorig jaar binnen bij het meldpunt van de PKN, en 8 bij dat van de vijf orthodoxe stromingen
Toch verschillen de meldingen bij de protestantse meldpunten in het algemeen wel van die bij het katholieke Meldpunt Seksueel Misbruik RKK, zowel in aantal als inhoudelijk. Zo kwamen de afgelopen vijf jaar bij het katholiek meldpunt 3.500 meldingen van misbruik door katholieke geestelijken binnen. Bij de protestantse meldpunten gaat het hooguit om enkele tientallen.
Zo kwamen vorig jaar bij het meldpunt van de PKN 9 meldingen binnen en bij dat van de vijf orthodoxe stromingen 8. In de meeste gevallen gaat het om vrouwen die zeggen misbruikt te zijn door een dominee of andere ambtsdrager. Bij de golf aan meldingen in de katholieke kerk gaat het in de meeste gevallen om kinderen die decennia geleden zijn misbruikt door priesters.
Een verklaring daarvoor kan zijn dat de katholieke kerk anders georganiseerd is dan de protestantse kerken, met veel ordes en internaten. Het celibaat kan eveneens een rol spelen: priesters worden geacht celibatair te leven, terwijl dominees gewoon mogen trouwen.
Toch kunnen de protestantse kerken hun handen niet in onschuld wassen. 'Ook in de Protestantse Kerk en haar rechtsvoorgangers heeft seksueel misbruik plaatsgevonden en ze is daar niet altijd goed mee omgegaan', schreef PKN-scriba Arjan Plaisier in 2011 in reactie op het onderzoeksrapport-Deetman. 'De Heer van de kerk zal vaak geweend hebben met de slachtoffers van misbruik in de kerk en daarmee om de kerk zelf.'