Weg naar Brexit is voor zowel Londen als Brussel bezaaid met dynamiet en valkuilen

Het historische van het besluit - nooit eerder vroeg een lidstaat om vertrek - toonde zich woensdagmiddag vooral in het ongemak met het moment. EU-president Tusk die krampachtig lachend de artikel 50-brief (vernoemd naar de exitclausule in het Europees Verdrag) van de Britse EU-ambassadeur Sir Barrow in ontvangst neemt. Twee volwassen mannen die voor de camera's een Downing Street 10-envelopje vasthouden.

'We missen je nu al'

'Ik zal niet doen alsof hier een gelukkig mens staat', zei Tusk toen Barrow weer was vertrokken. 'Niemand heeft hierbij iets te winnen.' Droefheid dus, in elk geval bij Tusk. 'We missen je nu al', zei hij over Groot-Brittannië.

May is de Rubicon overgestoken, concludeerde voorzitter Juncker van de Europese Commissie. Hij sprak over het 'bijeenvegen van de scherven'. Het enig positieve volgens Juncker en Tusk, is dat de Brexit de EU-27 dichter tot elkaar brengt.

Negen maanden nam May om de electorale lawine van 23 juni vorig jaar - het Brexitreferendum - te vertalen in een zes kantjes tellende aankondiging van vertrek voor Brussel. Het optimisme van de Brexiteers dat ze binnen een paar maanden buiten zouden staan, is hard gelogenstraft. May opereert als een gletsjer: alle drama en explosiegevaar worden bevroren. Langzaam duwt ze het lawinepuin opzij om haar doel te bereiken: een soepele, ordelijke en succesvolle weg naar de uitgang van de EU.

Begrijpelijk, deze aanpak, want de weg naar de Brexit is zowel voor Londen als Brussel bezaaid met dynamiet en valkuilen. Niet verbazingwekkend ook dat May in haar brief hamert op een 'innige en speciale relatie' met de EU nadat Groot-Brittannië de Unie heeft verlaten. We blijven je beste vriend en buurman, bezweert May. 'We gaan weg uit de Europese Unie, niet uit Europa.'

Voor het zover is - de deadline is 29 maart 2019 - moet er veel gebeuren. Allereerst is er de scheiding zelf, de ontvlechting van (straks) 46 jaar lidmaatschap van een steeds grotere Unie. De rechten van miljoenen EU-burgers die in Groot-Brittannië leven moeten worden gewaarborgd, en vice versa van de Britten op het vasteland. De open grens tussen Ierland en Noord-Ierland moet open blijven. Op alle denkbare beleidsterreinen is een precisiescheiding nodig. En tot slot en niet het minst: de afwikkeling van alle financiële verplichtingen.

Nieuwe handelsrelatie

Tegelijk met de scheidingsakte wil May afspraken over een vergaande nieuwe handelsrelatie. Het verlies van de automatische en onbelemmerde toegang tot de Europese markt voor Britse bedrijven, vraagt immers om een antwoord. Hierbij toont May zich niet vies van enige chantage: in haar brief koppelt ze de economische samenwerking aan het uitwisselen van informatie tussen veiligheids- en politiediensten om terrorisme te bestrijden.

Het Europees Parlement ging hier woensdagmiddag direct voor liggen: geen uitruil tussen handel en veiligheid. Het parlement wil sowieso pas praten over de nieuwe handelsbetrekkingen met Groot-Brittannië als de scheidingsakte (inclusief de rekening van naar schatting 60 miljard euro voor Londen) op hoofdlijnen is afgerond.

Het parlement krijgt daarin steun van de meeste lidstaten. Ook die voelen niet voor nog complexere, parallelle besprekingen over het verleden én de toekomst. Al beseffen ze ook dat May het handelsperspectief nodig heeft, wil ze ooit de eindafrekening van 60 miljard door het Britse parlement krijgen.

Om te voorkomen dat de EU-27 en Groot-Brittannië vechtend over straat rollen - met als mogelijke uitkomst dat er helemaal geen akkoord komt - heeft ook Tusk namens de 27 lidstaten een strak onderhandelingsmandaat opgesteld. Vrijdag gaat dat naar de lidstaten.

'In wezen gaat het nu om schadebeperking', aldus Tusk. Een zorgvuldige choreografie van principes en meer verfijnde richtlijnen - inclusief de plaats van onderhandeling en de taal van de onderhandelaars - voor de komende twee jaar. Een beetje drama mag, zal onvermijdelijk zijn, maar wel gecontroleerd, binnen het onderhandelingskader en aan de vergadertafel.

'De taak die voor ons ligt is groots maar niet ondoenlijk', schrijft May. De EU heeft immers op de puinhopen van twee wereldoorlogen de aartsvijanden Frankrijk en Duitsland in vrede verenigd, heeft dictaturen in Spanje, Griekenland en Portugal naar de democratie geleid. Dan moet het afscheid van één lidstaat toch lukken, aldus May.

Het voordeel van een scheiding in slowmotion is dat iedereen weet dat de sprong komt, dat ze elkaar loslaten staat vast. Het geeft tijd om de verhitte en soms van angst en boosheid verwrongen gezichten nauwgezet te bestuderen. Heel nuttig ter afschrikking, want ook dat is de bedoeling van het disciplinerende mandaat: dat geen enkele andere lidstaat het Britse voorbeeld volgt.