Lissabon wordt te duur voor zijn bewoners

Alfama, Lissabons oudste buurt, heeft de afgelopen jaren een ware transformatie ondergaan. In de voorheen slaperige volkswijk aan de rivier de Taag nemen nu dagelijks drommen toeristen bezit van de nauwe kronkelstraatjes. Talloze tuk-tuks, die soms zelfs in colonne de steile heuvels bedwingen, bepalen het straatbeeld.

Alfama's gedaanteverandering is een gevolg van Portugals toeristenboom. Vorig jaar sneuvelde voor de zesde keer op rij het record,met ruim 10 miljoen bezoekers. Dat is ongeveer evenveel als de totale bevolking. Mede hierdoor leeft het Zuid-Europese land, na jaren hard bezuinigen, weer voorzichtig op. Want toeristen spenderen en brengen werk: zo kwam vorig jaar een derde van het aantal nieuwe banen uit het toerisme.

Maar de schaduwkant van de vele vakantiegangers wordt voor de Portugese hoofdstedelingen nu ook steeds meer merkbaar. Net als bijvoorbeeld in Amsterdam of Barcelona verdwijnen bewoners in rap tempo uit de centrumwijken. Verhuren via Airbnb of de verkoop aan projectontwikkelaars is voor huiseigenaren namelijk veel lucratiever dan een 'gewone' Portugese huurder.

Saillant is dat dit proces in Portugal deels een gevolg is van de miljardennoodlening tijdens de crisis. De 'trojka' van Europese Unie, Europese Centrale Bank en Internationaal Monetair Fonds liet het land een strenge liberaliseringsagenda doorvoeren. Een uitvloeisel daarvan is een wet die huiseigenaren meer beschikkingsrecht gaf. Hierdoor konden huren makkelijker verhoogd worden en huurders eenvoudiger uitgezet.

 Voor de bijl

Zelfs Alfama's roemruchte culturele centrum, O Lusitano Clube, dat al sinds 1905 huist in een schilderachtig pand, gaat nu voor de bijl. Een Italiaanse investeringsmaatschappij kocht het pand om het te verbouwen tot luxe appartementen. Het bestemmingsplan kon zo op de schop. Praten viel er niet met de Italianen, merkte directeur David Costa al snel. "Het wordt hier in de buurt langzamerhand zo steriel als een ziekenhuis", foetert hij.

Ook fotograaf Nuno Perestrelo, die voor 400 euro per maand een appartement huurde in het centrum, kon kiezen of delen: Of 200 euro huurverhoging, of zijn biezen pakken. Omdat hij maandelijks van 850 euro moet rondkomen, was de keus snel gemaakt. "Nu staat mijn huis op Airbnb", vertelt hij met enige weemoed.

Door deze zogenoemde gentrificatie is Alfama Alfama niet meer, vindt Costa. "Hier moeten de oma-onderbroeken gewoon aan de waslijn blijven bungelen", zegt hij. Costa was dan ook verbolgen toen Britse nieuwkomers tijdens de Lissabonse stadsfeesten de politie belden omdat zij last hadden van de rookontwikkeling afkomstig van sardientjes op de barbecue. "Als je hier komt wonen hoort dat erbij. Dit is wie wij zijn."

Ironisch genoeg werkt ook Costa in het toerisme. Als hotelmanager, om 'de rekeningen te betalen', vertelt hij met enige schaamte. Fotograaf Nuno Perestrelo verdient zijn geld vooral met foto-opdrachten voor de toerisme-industrie. En een vriendin van hem, een journaliste die in de media niet aan de bak kwam, werkt nu als tuk-tuk-chauffeur.

Cláudia Ferreira, verhuurder van een verbouwd appartementencomplex in het centrum, heeft geen scrupules. Want hoewel de muren van de buren vol graffiti zitten en het vuilnis voor de deur staat, weet menig toerist met rolkoffer haar onberispelijk uitziende pand te vinden. "Ik begrijp dat de huren hier hoger worden. Maar mij hebben ze er nog nooit op aangesproken. De buurt is bovendien opgeknapt van al die toeristen", zegt zij.

Ontdekkingsreizigers 

'Velhos do Restelo', oudjes uit de wijk Restelo, noemen Lissabonse toerisme-ondernemers de critici dan ook schamper. Verwijzend naar de pessimistische houding van deze oudjes die, volgens de overlevering, niets zagen in de Portugese ontdekkingsreizen. Dit terwijl de ontdekkingsreizigers het land uiteindelijk juist voorspoed brachten. De toerist, die de Algarve al kende maar nu uitwaaiert over de rest van het land, is Portugals nieuwste ontdekking die welvaart brengt, zeggen de optimisten.

Toch vindt criticus David Costa dat de regering aan de bak moet om de verhuur aan toeristen te reguleren én de 'trojka-wet' bij te stellen. "Wij wilden de beste bezuinigers van Europa zijn en nu leven wij met de consequenties", zegt hij somber. Costa heeft de gemeente nu zo ver gekregen dat er wordt gezocht naar een alternatieve locatie voor O Lusitano Clube. Maar dat zal niet in Alfama zijn, omdat daar de huurkosten simpelweg te hoog zijn.

De sociaaldemocratische premier António Costa heeft huiseigenaren inmiddels opgeroepen 'een balans' te zoeken in de toeristenverhuur. Maar een juridische stok achter de deur is er niet. De toerisme-inkomsten zijn nu eenmaal te belangrijk. Gemeenteverkiezingen in het najaar zullen uitwijzen of de overlast een politiek thema wordt en hoe groot het probleem voor de bewoners daadwerkelijk is.